مطالعه تطبیقی ارزشهای تصویری نگاره هارون الرشید در حمام خمسه نظامی و نگاره درویش و برگرفتن موی معشوق از کف حمام هفت اورنگ جامی

حمام، برخلاف تصور رایج، صرفا مکانی برای نظافت و تطهیر نبوده و با توجه به ظرفیت های و ویژگی های خود، دارای کارکرد های اجتماعی و حتی سیاسی در تمام تاریخ ایران بوده است. در برخی از آثار و متون ادبی داستان با حمام در ارتباط بوده است که از آن جمله می توان به داستان حمام رفتن هارون الرشید در خمسه نظامی اشاره کرد. این امر زمینه مناسبی را برای خلق آثار نگارگری با موضوع حمام ها فراهم کرده است. نگاره های ایران منابعی هستند که ویژگی های انسانی، اجتماعی و هنری ادوار مختلف را بازتاب می دهند. هدف پژوهش این است که با نگاهی بر ویژگی های نگارگری مکتب هرات و مکتب مشهد نگاره هایی موضوع حمام را مورد مطالعه قرار داده و در این راه به مقایسه وجوه اشتراک و افتراق ارزش های تصویری نگاره ها، به بررسی سیر تحول تصویرگری فضای حمام و تاثیراتی محیطی و معماری قالب بر این دوران بپردازد. در این راستا از میان بیست و سه نگاره با موضوع حمام دو نگاره هارون الرشید در حمام اثر بهزاد در کتاب خمسه نظامی و نگاره درویش و برگرفتن موی معشوق از کف حمام اثر قدیمی در کتاب هفت اورنگ جامی انتخاب شده است. سوالاتی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت عبارت اند از ارزش های تصویری مشترک این دو نگاره چه بوده است؟ با توجه به اینکه قدیمی یکی از شاگردان بهزاد است آیا ساختار تصویری نگاره حمام در مکتب مشهد ادامه ساختار تصویری نگاره حمام در مکتب هرات است؟ میزان واقع گرایی و متناسب بودن با فضای معماری در این دو نگاره به چه اندازه است؟ روش پژوهش تطبیقی بوده، با توجه به ماهیت تاریخی آن از منابع کتابخانه ای استفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است دو نگاره با هم اشتراکات زیادی در ارزش های تصویری دارند. همچنین بهزاد به عنوان استاد قدیمی اصول و قواعدی در ترکیب بندی به وجود آورد که بعدها توسط قدیمی در نگاره اش پیشرفته تر به تصویر در آمد. میزان واقع گرایی و متناسب بودن معماری حمام در هر دو نگاره با رعایت سلسه مراتب حمام ها دیده می شود.

Keywords:

حمام , کمال الدین بهزاد , قدیمی , خمسه نظامی , هفت اورنگ جامی , مکتب هرات , مکتب مشهد