نظریه ی نظام احسن در رباعیات خیام

یکی از اصول فکری عرفای عصر خیام باورمندی به نظام احسن یا اتقان صنع است . طبق این اعتقاد ، دنیا و متعلقات آن به بهترین نحو ممکن خلق شده و شکل متعالی تری برای آن متصور نیست. لذا انکار و اعتراض در برابر ساحت کبریایی حق فضولی و ترک ادب محسوب می شود.با قبول اصل مزبور به این نتیجه می رسیم که هیچ شری آفریده نشده و بدی های موجود دنیا نسبی است . هرچند در فلسفه ی ارسطویی و نوافلاطونی به اندیشه ی مزبور پرداخته شد ، این مقوله در قرآن نیز قابل پیگیری است .خیام در جایگاه یک حکیم و فیلسوف فراتر از دایره باورهای ارباب تصوف و کلام وحتی عامه ی مردمروزگار خود درباره جهان آفرینش و عوالم مابعدالطبیعه اندیشه هایی داشته که عارفان و عالمان چه آنان که نزدیک به عصر او بودند و چه آنهایی که با او سده ها فاصله گرفته اند دو نوع قرایت کاملا متناقض از اشعار او داشته اند: گروهی او را در زمره ی متصوفه قرار دادند و مطابق طریقه و اندیشه خویش اشعار او را تاویل و تفسیر نموده اند و دسته ای حیرت ها و تردیدها،شکایت ها و بدبینی های او را نوعی الحاد و اعتراض بر خداوند تلقی نموده و به نکوهش عقاید مذهبی او پرداختند. آن چه در این جستار مورد توجه قرار گرفته تبیین نظریه نظام احسن و جایگاه این قول در رباعیات خیام است.

Keywords:

خیام , رباعیات , نظام احسن , شرور , عرفان