مروری بر برخی از تجربیات جهانی در زمینه خشک شدن دریاچهها

دریاچهها نقش اساسی در ادامه چرخه حیات طبیعت از طریق تبخیر، بارش و جریان آبهای سطحی و زیرزمینی ایفا میکنند. آنها بخشی از سیستم آبی بزرگ شامل رودخانهها، تالابها و آبهای زیرزمینی هستند (1:2003:IETC -UNEP که جایگاه ویژهای در تعادل بخشی به اکوسیستم دارند. دریاچهها برای توسعه انسانی و جلوگیری از تخریب اکوسیستم و تنوع زیستی اهمیت زیادی دارند و عناصر حیاتی چرخه آبی، حفظ تنوع زیستی آبزیان؛ تامین معیشت و منافع اجتماعی، اقتصادی و طبیعی دارند که برای کیفیت زندگی جوامع حوضه آبریز مهم و حیاتی هستند. فعالیتهای انسانی به طور چشمگیری وضعیت اکولوژیکی دریاچهها را تحت تاثیر قرار میدهند، علیرغم اهمیت آنها و افزایش تهدیدات هنوز توجه کافی در زمینه حفظ و صیانت این منابع آبی نمیشود (3:2005,ILECF .(به دنبال انقلاب صنعتی و همچنین رشد سریع جمعیت و شهرنشینی بهرهبرداری از میراث طبیعی زمین به شدت گسترش یافت و بشر در جهت تامین نیازهای خود تغیرات گستردهای بر سطح کره زمین تحمیل کرد که امروزه شاهد پیامدهای ناگوار این تغییرات از جمله گرم شدن زمین، خشکسالی، کاهش تنوع زیستی، گسترش بیماریها، از بین رفتن بنیانهای تولیدات کشاورزی و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی ساکنین کره زمین و .... هستیم. یکی از مهمترین منایع کره زمین که تحت تاثیر فعالیتهای انسانی و تغییرات اقلیمی در معرض خطر قرار گرفته منابع آبی سطحی و زیرزمینی است. در ایران نیز به ویژه در دهههای اخیر به دلیل بهرهبرداری بیش از حد از منابع آبی شاهد کاهش و خشک شدن این منابع هستیم. دریاچه ارومیه به عنوان یکی از منابع آبی است که در دهه اخیر تحت تاثیر فعالیتهای انسانی و تغییرات اقلیمی در وضعیت بحرانی قرار گرفته و به عنوان بحران زیست محیطی در سطح منطقهای، ملی و جهانی مطرح شده است. دلایل متعددی برای کاهش حجم آب این دریاچه وجود که از مهمترین آنها میتوان به ساخت بیرویه سدها بر روی رودخانهها، بهرهبرداری بیش از حد از آبهای زیرزمینی، شیوه نادرست آبیاری در بخش کشاورزی و خشکسالی نام برد. یکی از نگرانیهای جدی در زمینه کاهش آب و خشک دریاچه ارومیه پیامدهای اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی آن میباشد بهطوریکه در بخش بهداشتی امروزه شاهد گسترش انواع بیماریها از جمله؛ بیماریهای تنفسی، افزایش فشار خون، سقط جنین، سرطانها و ... ،هستیم. در بعد اقتصادی- اجتماعی نیز به دلیل شور شدن خاک، از بین رفتن اراضی کشاورزی، طوفانهای نمکی بنیانهای تولیدات کشاورزی از بین رفته و موجب نابودی معیشت روستایی خواهد شد و بسیاری از سکونتگاههای شهری - روستایی در محدوده این دریاچه از جمله شهرهای تبریز و ارومیه تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. از اینرو در این مقاله سعی میشود به مرور برخی تجربیات جهانی در این زمینه و پیامدهای آنها پرداخته شود.