جستاری در انسان شناسی ملاصدرا

توجه به انسان و شناسایی ویژگی های او مساله ای است که مورد توجه همه مکاتب فکری و مذاهب دینی بوده است. اینکه انسان کیست و مراتب و موانع تکامل اخلاقی او چیست هم از لحاظ وجود شناسی و هم به لحاظ معرفت شناسی در طول تاریخ مورد بحث قرار گرفته است. اندیشمندان اسلامی با تاسی از قرآن و احادیث سیمای یک انسان کامل را عرضه کرده اند که قابل مقایسه با نظریات متفکران مغرب زمین نیست. اساسا هر مذهب و مکتبی که داعیه انسان سازی دارد، باید بتواند انسانی را با ویژگی ها و صفات خاصی به عنوان نمونه و الگو معرفی کند. چرا که تحقق جامعه ایده آل و کامل در گرو انسان ایده آل و کامل است و اگر مکتبی به جامعه اصالت بیشتری داده و خود را زیرمجموعه آن قرار می دهد، نمی تواند بدون تصور و معرفی انسان کامل در پی تحقق آرمان های جامعه فاضله خود باشد. نخستین اندیشمندی که در تاریخ فلسفه توجه به انسان و شناخت خود را آرمان اصلی اندیشه های خود قرار داد، سقراط بود. سقراط پیام معروف سروش غیبی معبد دلفی یعنی خودت را بشناس را با مرگ خود معنا بخشید و مقام انسان را با حقیقت همسان ساخت. در دستگاه فلسفی ملاصدرا، انسان از جایگاه ویژه ای برخوردار است به گونه ای که اساس خلقت برای انسان معرفی می شود. از نظر ملاصدرا انسان میوه درخت وجود است و سراسر عالم وجود برای او آفریده شده است. انسان بزرگترین آیه و نشانه خداوندی بوده و بزرگترین حجت الهی بر مخلوقات است. چونان کتابی است که حق تعالی خود نوشته است و هیچ معبودی با او قابل قیاس نیست. در این تحقیق برآنیم که چیستی و هویت انسان از نگاه ملاصدرا و مراتب و موانع تکامل اخلاقی انسان از دیدگاه ایشان را مورد بررسی قرار دهیم.

Keywords:

انسان , قرآن , حدیث , ملاصدرا , حکمت , تکامل اخلاقی