سیاست های توسعه شهری و ارزیابی آسیب پذیری بافت های فرسوده با تاکید بر رویکرد پدافند غیر عامل (مطالعه موردی: منطقه 11 کلانشهر تهران)

فرسودگی و تخریب بافت های تاریخی شهری در ایران طی چند دهه اخیر چنان ابعاد گسترده ای به خود گرفته که امنیت و هویت مدنی فضاهای شهری را به شدت تهدید می کند. از آنجا که سیاست گذاری و برنامه ریزی جامع و پایدار برای بهسازی، نوسازی و بازسازی بافت های قدیم شهری ضمن حفاظت از میراث فرهنگی تاریخی و توجه به سازگاری و انطباق آنها با ساختارهای محیط زیست و ساختارهای فرهنگی، موجب توسعه پایدار شهری می شود و از طرفی دیگر طرح های حفاظت و مقاوم سازی موجب افزایش ضریب ایمنی بناها درمقابل حوادث طبیعی به ویژه زلزله گردیده و تضمین کننده مدیریت بحران شهری و ارتقاء سلامت و بهداشت شهری می شود؛ لذا پرداختن به این موضوع امری ضروری است. در این پژوهش، با استناد به سیاست ها و برنامه های عمران شهری و آثار و شواهد موجود، سابقه روند بهسازی شهری با تاکید بر رویکرد پدافند غیر عامل بررسی می شود. پدافند غیر عامل از جمله موضوعاتی است که در سالهای اخیر در طرح ها و برنامه ریزی های شهری مورد توجه قرار گرفته است. در حل امر در طرح های جامع شهری این موضوع شامل ضوابط مشخص در مورد مکانی ابی کاربری ها و مقاوم سازی بناها می باشد که می تواند برای هر شهری استفاده شود. بافت های فرسوده شهری و سکونت گاه های حاشیه ای و غیر استاندارد در کشور، بنا به دلایلی از قبیل عدم رعایت معیارهای فنی و مهندسی در ساخت بنا، شبکه ارتباطی ناکارآمد، عدم وجود تاسیسات و تجهیزات شهری، بیشتر از سایر بافت های شهری در معرض بحران های طبیعی و انسانی قرار دارند. لذا ضرورت کاهش آسیب پذیری شهر در برابر سوانح و حوادث یکی از اهداف اصلی بر نامه ریزی کالبدی محسوب می شود. در این پژوهش، آسیب پذیری پهنه های منطقه 11 کلان شهر تهران در برابر مخاطرات محیطی بر اساس سه گروه داده شامل بافت فرسوده و تراکم جمعیت در این بافت ها، تاسیسات شهری (شامل تاسیسات خدماتی و خطرناک و معیارهای طبیعی (شامل شدت زلزله (مرکالی) ، سطح آب زیرزمینی و بیشینه شتاب زمین (گال)) با رویکرد پدافند غیر عامل بررسی شد. هر کدام از این معیارها با تابع های مناسب تحلیل مکانی در محیط ArcMap به لایه های رستری مورد نیاز جهت اجرای مدل پهنه بندی مکانی تبدیل شدند. دو تابع عضویت فازی MSLarge و MSSmall نیی برای استاندارد سازی لایه ها بکار گرفته شدند و نقشه آسیب پذیری پهنه های مختلف منطقه 11 در پنج درجه آسیب پذیری تهیه گردید. بر مبنای نقشه آسیب پذیری تهیه شده، حدود 65 درصد از مساحت منطقه مورد مطالعه در طبقات با درجه های آسیب پذیری سه تا پنج قرار می گیرند که نشان از میزان بالای آسیب پذیری منطقه 11 شهر تهران در برابر وقوع مخاطرات طبیعی به ویژه زلزله دارد. در نهایت سه رویکرد پایداری، ایمن سازی و آموزش و فرهنگ سازی با توجه به اصول پدافند غیر عانل برای کاهش آسیب پذیری منطقه 11 در مقابل وقوع مخاطرات محیطی و بحران های ناشی از آنها پیشنهاد شد.