بانوان، وقف و امورخیریه

فرهنگ و سنت حسنه وقف در پهنه جغرافیایی ایران اسلامی بویژه در جهانشهر یزد بسان شجره طیبه ای است که ریشه آن در اعماق تاریخ این خطه کهن و گسترده شاخ و برگ آن، سایه گستر تمامی زوایا و ابعاد زندگی انسانی است که در زیر شاخسار پر مهر آن، روح کریمه انسانی به اعلا درجه اعتبار رسیده است. در هر نقطه از این خطه که پا بگذاریم برکات وقف مشهود است. از مسجد، پل، پایاب، حمام، تکایا، آب انبار و اشجار موقوفه که مصادیق وقف سنتی هستند تا درمانگاه، بیمارستان، کتابخانه، مدرسه و دانشگاه که مصادیق فرهنگ وقف در دوره مدرن محسوب می شوند.نهاد وقف از جمله نهاد های اجتماعی است که زنان را در دوره های مختلف تاریخی به خود جلب نموده است. متون وقف نامه ها به لحاظ برخورداری از نکات متعدد،اجتماعی، ادبی،اخلاقی-عرفانی، مذهبی و پاره ای نکات دیگر درخور تامل و تدبر اند و می توانند به عنوان منابع تحقیق مورد استفاده قرار گیرند. پرداختن به موضوع وقف زنان در این مقاله بیانگر آن است که زنان در محدوده مورد مطالعه ما در این عرصه همچون بسیاری از عرصه های دیگر اجتماع بسیار پر رنگ ظاهر شده و نشان دهنده حضور فعال آنان در اجتماع حداقل از دوره زندیان و افشاریان تا زمان حال بوده است.اسناد وقفی انگیزه های زنان واقف را روایت می کند . با مطالعه آنان می توان شرایط اقتصادی و اجتماعی زن را در دوره های مختلف تاریخ مورد نقد و بررسی قرار داد . تحقیقات نشان می دهد که زنان نیز در بخش های گوناگون متناسب با نیاز زمان خود با وقف بخشی از اموال و دارایی خود مشارکت فعال در جامعه داشته اند که حکایت از استقلال مالی زنان دارد .. کارکرد های متنوع وقف زنان نقش مهمی در توسعه اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایفاء نموده است.در طول تاریخ زنان نیز همواره به عنوان جمعیت قابل توجه اجتماع دوشادوش مردان به کار و تلاش وفعالیت می پرداختند، این قشر از اجتماع علاوه بر تحکیم بنیاد خانواده در جنبه های مختلف فعالیت های اجتماعی نیز مشارکت و گام های موثری رابرداشته اند . دربعضی ازشهرها زنان مشترکا0 با همسرانشان یا به صورت گروهی همراه خواهران و برداران خود، به ساخت مدارس ، مساجد وغیره می پرداختند .از اسناد، به طور غیر مستقیم، چنین برمیآید که املاکی را که بعضی از زنان وقف کردهاند، املاکی است که از پدران یا شوهران فوت شدهی خود به ارث برده بودند. دلیل احتمالی دیگر آنان برای این کار، مرگ خویشاوند مذکر بلافصل و در نتیجه از دست دادن پشتیبانی خانوادگی در حفاظت از املاک مذکور بود که برای حفظ ملکشان از خطر غصب یا حیف و میل شدن، آن را از طریق وقف به تاسیسات مذهبی انتقال میدادند.متاسفانه ، از میزان و چگونگی فعالیت زنان در امور اجتماعی ادوار درمنابع تاریخی سندی در دست نیست. با این همه روشن است که آنها در اداره امور جامعه، بصورت پنهان و آشکار دستی داشته و اعمال نفوذ میکردند.درواقع حضور وجایگاه زنان در عرصه وقف قابل توجه و بسیار پررنگ بوده است؛ ولی توجهی به آن نشده است.

Keywords:

موقوفات , زنان واقف , مصارف