بررسی نقش جاده ابریشم در گذر ایران از سرزمین گرایی به اندیشه ناسیونالیسم مطالعه مشترکات جغرافیای تاریخی شهرهای راه ابریشم و شاهنامه فردوس

شاهنامه به عنوان جریان گویای فرهنگ ایرانی، و جاده ابریشم به مثابه شریان پویای ایران فرهنگی، هر دو، سرزمین-هایی را به هم پیوند دادهاند که امروزه مرزهای سیاسی و جغرافیایی بین آنها فاصله افکنده است. اما تاثیر مشترک آنها بردیگر مولفه های اجتماعی آنچنان بوده است که مرزهای زمان و مکان را درنوردیده و حیات فرهنگی، اجتماعی و سیاسیسرزمین های زیر نفوذ خود را دستخوش تغییر و تحولات گوناگون کرده اند، به طوریکه داشتن تصویری روشن پیرامون شهرها ونظام اجتماعی سرزمین ها و چگونگی روابط آنها با یکدیگر در دوره های معین، از طریق مطالعه پیرامون این دو رویداد تاریخیو فرهنگی و سپس بررسی سیاست های داخلی و خارجی حکومت ها می گذرد. در این میان، مطالعه نقش شهرها- که خود از پدیده های اجتماعی هستند- و نیز تامل در دیگر پدیده های اجتماعی هم پیوند با آنها از جمله راه های ارتباطی، اهمیت دارد. موقعیت ویژه ارتباطی ایران در جهان باستان، نقش بسیار تعیین کننده ای در مسیر پیش روی این سرزمین به سمتتشکیل یک امپراتوری مقتدر داشت. فلات ایران در میانه و کانون جهان متمدن آن دوران جای گرفته بود و شرق و غرب جهاناز راه ایران به هم می رسیدند. ایرانیان، این موقعیت استراتژیک را بسیار خوب و درست تشخیص داده بودند و از دیرباز می-کوشیدند تا با احداث راه ها و جاده های ارتباطی بیشترین استفاده مادی و معنوی را از این موقعیت ویژه ارتباطی و جغرافیایی ببرند؛ به طوریکه همواره یکی از وظایف و کارکردهای اساسی حکومت ها احداث راه های ارتباطی در سراسر قلمرو گستردهحوزه فرهنگی ایران و تعمیر و نگهداری راه ها و تاسیس مهمانخانه ها و کاروانسراها در مسیر جاده ای ارتباطی بوده است. این راه های ارتباطی که چندمنظوره بودند و برای مقاصد گوناگون سیاسی، نظامی، بازرگانی و زیارتی و فرهنگی به کار می رفتند، در واقع شریان های حیاتی فرهنگ ایرانی به شمار می آمدند و اشاعه فرهنگ ایران در گوشه وکنار جهان متمدن و پذیرش عناصرفرهنگی اقوام دیگر از این طریق تحقق می یافت (ثلاثی، 1380: 406).