نگاهی حقوقی به شرایط عاقد برای خواندن صیغه عقد نکاح

امیرحسین صفدری محقق و پژوهشگر علم حقوق

بررسی حقوقی شرایط خواندن صیغه ی ازدواج و عاقد در ایران

پس از مراسم خواستگاری و دیگر موارد نوبت به جاری شدن صیغه ی عقد میرسد، در کشور ما برای ازدواج باید صیغه ی عقد جاری شود تا دختر و پسر نامحرم به یکدیگر محرم بشوند این مسله ریشه در مسائل مذهبی و فرهنگی ما ایرانیان دارد. در خصوص خواندن صیغه ی عقد اختلاف نظر زیادی وجود دارد، این که چه کسی می تواند صیغه ی عقد نکاح را جاری کند؟؟ و چه شرایطی باید داشته باشد؟؟ و یا صیغه ی عقد به چه صورتی باید خوانده شود تا از نظر حقوقی و شرعی مشکلی نداشته باشد؟؟ و...

سوالی که ذهن اکثر افراد جامعه را درگیر خود می کند این است که نکاح چگونه واقع می شود، در ماده 1062 قانون مدنی قانونگذار ما می گوید: نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید. و در ماده 1063 قانون مدنی قانونگذار ما بیان می کند: ایجاب و قبول ممکن است از طرف خود مرد و زن صادر شود یا از طرف اشخاصی که قانونا حق عقد دارند. اما سوالی که مطرح می شود در این خصوص این است که آیا لزومی دارد صیغه ی عقد حتما به زبان عربی خوانده شود یا می توان به زبان های دیگر هم صیغه ی عقد را خواند؟؟!

چون این مسله بیشتر فقهی است تا حقوقی و حقوق کشور ما هم برگرفته از فقه اسلامی است ما باید نظر فقها را در این خصوص جویا شویم، در مورد خواندن صیغه ی عقد نکاح امام خمینی ره در جلد2 کتاب تحریر الوسیله صفحه 220 می گوید: بنا به احتیاط لازم صیغه ی ازدواج باید به عربی خوانده شود، خواندن صیغه به زبان غیرعربی در صورتی صحیح است که زن و مرد عاجز باشند و نتوانند به زبان عربی بخوانند که در این صورت باید به گونه ای بخوانند که ترجمه و معادل عبارت عربی صیغه ازدواج باشد.

پس با توجه به نظر امام خمینی ره و آنچه که از مواد قانونی بر می آید می توان نتیجه گرفت که لزومی به خواندن صیغه عقد به زبان عربی نیست، و ما می توانیم صیغه ی عقد را در مواقعی که مرد و زن عاجز هستند به زبان های دیگر مثل زبان فارسی به شرط این که دلالت بر امر ازدواج داشته باشد صیغه ی عقد نکاح را خودمان بخوانیم و این مسله از نظری حقوقی و شرعی مشکلی ندارد.

اما در خصوص شرایط عاقد قانونگذار ما در ماده 1064 قانون مدنی به صراحت بیان می کند: عاقد باید عاقل و بالغ و قاصد باشد. البته باید گفت که عاقد در این ماده کسی است که برای خود عقد نکاح می خواند و یا فردی است که به نمایندگی از دیگری کسی را عقد می کند می باشد.

در ماده 1071 قانون مدنی قانونگذار ما می گوید: هر یک از مرد و زن می تواند برای عقد نکاح وکالت به غیر بدهد. این بیان قانونگذار به زبان ساده یعنی این که اگر مرد و زن خودشان بلد نباشند صیغه ی عقد را بخوانند می تواند برای خواند صیغه ی عقد به فرد دیگری که شرایط خواندن صیغه ی عقد را دارد وکالت بدهند تا فرد مورد نظر صیغه ی عقد را بخواند. نکته مهمی که باید گفت این است که مطابق ماده 1072 قانون مدنی وکیل در خواندن صیغه ی ازدواج حق ندارد موکل را برای خود عقد کند مگر این اذن صریحا به وکیل داده شده باشد.

نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که گاهی ممکن است اشتباه در شخصیت افراد برای ازدواج رخ بدهد بطور مثال فردی می خواهد با یک دختر ازدواج کند اما اشتباها خواهر آن دختر را برای آن فرد عقد می کنند. در خصوص اشتباه در عقد نکاح قانونگذار ما در ماده 1067 قانون مدنی می گوید: تعیین زن و شوهر به نحوی که برای هیچ یک از طرفین در شخص طرف دیگر شبهه نباشد شرط صحت نکاح است. و در ماده 1070 قانون مدنی قانونگذار بیان می کند: رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هر گاه مکره بعد از زوال کره، عقد را اجازه کند نافذ است مگر این که اکراه به درجه ای بوده که عاقد فاقد قصد باشد.

و در پایان هم باید گفت پس از عقد نکاح لازم است که نکاح ثبت شود اگر نکاح ثبت نشود جرم تلقی شده و مجازات دارد چنانکه قانونگذار ما در ماده 49 قانون حمایت خانواده می گوید: چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام یا پس از رجوع تا یک ماه از ثبت آن خودداری یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن امتناع کند، ضمن الزام به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی درجه پنج و یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم می شود. این مجازات در مورد مردی که از ثبت انفساخ نکاح و اعلام بطلان نکاح یا طلاق استنکاف کند نیز مقرر است.