غفلت از استانده ها در طراحی تورهای گردشگری محله محور

طی دهه های اخیر همزمان با تحول الگوواره­ ها در ادبیات توسعه شهری و با جهت گیری نظری مردم ­گرایانه، تاکید بر توسعه محلی از طریق راهبردهای متناسب به مثابه یکی از پیشران­ های موثر توسعه شهری قلمداد شده است. در این راستا، گردشگر ی در سطح محله ها و اجتماعات محلی(گردشگری محله ­محور) به عنوان یکی از مهم­ترین راهبردهای توسعه شهری مورد توجه قرار گرفته است. ایده محوری در گردشگری محله ای، بهره گیری از ظرفیت های نهفته محلات به مثابه جاذبه گردشگری(تاریخی، میراثی و غیره) است(حبیبی و همکاران، 1371 به نقل از شکوری و امینی 1403) . شماری از اندیشمندان چون اسمیت، ۲۰۱۶، ریچاردز، ۲۰۱۸ و روحانن، ۲۰۰0 [1] نیز گردشگری محله ­ای را همسان با گردشگری فرهنگی[2] به شمار می­ آورند که به لحاظ پیامدهای آموزشی و فرهنگی- اجتماعی و هویت بالذات خود، شایسته توجه و مطالعه است. در فرآیند فعلی برنامه ­ریزی و مدیریت توسعه شهری، بهره­مندی از راهبرد­های مشارکتی[3] و جماعت­ محور مورد اجماع برنامه­ریزان و سیاستگذاران قرار گرفته است.

بهره ­مندی از فضای محلات در امر گردشگری و برنامه ­های توسعه شهری، بیانگر بهره ­مندی از این رویکرد در سطح عمل است. در کشورما-ایران- نیز چندی است بهره ­مندی از تورهای گردشگری محله­ محور در راستای احیا و بازآفرینی محلات، توسعه گردشگری داخلی، توسعه محلی و منطقه­ای در دستور کار نهاد­های مرتبط قرار گرفته است و مقالات و مطالعات متعددی در این خصوص به واسطه اندیشمندان و محققان حوزه­های مربوطه به انجام رسیده است که از جمله آن­ها می­توان به مطالعه شکوری و همکاران(1403)، حسینی و مرادیان هرندی(1402)، باقری و همکاران(1398)، طهرانچی(1398)، شماعی و همکاران(1399) و....اشاره کرد. در یک نگرش کلی آنچه از ارزیابی مطالعات و پژوهش­ها برمی­آید، غفلت از بعد استانده­های پیاده­سازی گردشگری محله­محور در سطح مطالعاتی و عملیاتی است. آن­چه پایداری این شکل از گردشگری، سلامت بازدیدکنندگان، رضایتمندی بازدیدکنندگان و ساکنان و بازآفرینی اصولی محلات را به همراه دارد.

توجه به استانده ­ها چرا و چگونه؟

در فرآیند طراحی و برنامه­ریزی تورهای گردشگری محله­محور، می­توان استانده­ ها را به مثابه ستون و پایه طرح ­ها قلمداد کرد. بدیهی است که توجه به استانده ­ها در ابعاد گوناگون فنی، بهداشتی، زیست­ محیطی، اجتماعی، زیرساختی و.... است که می­ تواند ضامن بقا و پایداری طرح ­های مرتبط با گردشگری از جمله گردشگری محله ­محور باشد. همچنین توجه به این اصول بنیادین است که می­تواند طرح گردشگری محله­محور را در راستای بازآفرینی شهری و توسعه مشارکت ­محور مردمی پیش ­ببرد. توجه به استانده ­ها ضمن آنکه می­ تواند ضامن بقای طرح، باشد می ­تواند به حفظ هویت مکان نیز منجر شود. هویتی غالبا تاریخی و فرهنگی وبرآمده از اصالت که بی ­توجهی به آن، بی­ توجهی به گنجینه ­های ارزنده فرهنگی-اجتماعی است. در سراسر جهان استانده ­های مرتبط با گردشگری محله­ای در بردارنده گزاره ­های مرتبط با بهداشت محیط و معیار­های فنی اند. عواملی که در حفظ سلامت افراد اعم از بازدیدکنندگان و ساکنان و همچنین سلامت محیط موثر اند.

با انکه در نقاط مختلف جهان مجموعه استانده­های متعددی برای پیاده­سازی اقسام مختلف گردشگری تعریف شده است و این استانده­ها در قالب­های متعددی چون آئین­نامه­ها، مقالات و پژوهش­ها برای ما قابل دستیابی اند باید گفت در هر کشور و با عنایت به اصول و قواعد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ....شماری از استانده ­ها، مختص به همان کشور اند که در مورد سایر مقاصد قابل تعمیم نیستند. بدین ترتیب در ارتباط با واکاوی استانده ­ها و الزامات پیاده ­سازی گردشگری محله­ محور در کشور می ­توان به دانش و بینش علمی متخصصان و فعالان حوزه گردشگری، توسعه شهری و سایر حوزه ­ها اتکا کرد. یقینا لازم است این واکاوی در مسیر انجام پژوهش­ ها و تحقیقات نظام­ مند و به دست پژوهشگران توانمند ایران محقق شود.

بازخوانی شماری از استانده­های مرتبط با پیاده­سازی گردشگری محله­محور

همان­گونه که پیشتر ذکر شد، پیاده­سازی گردشگری محله­محور به گونه­ای اصولی و پایدار در گروی تعریف و رعایت استانده­هایی است که شماری از آن­ها در قالب استانده­ها و معیار­های جهانی و شماری در زمره استانده­های محلی می­گنجند. با آن که تهیه فهرستی از استانده­ها و الزامات برگزاری تورهای گردشگری محله­ای نیازمند مطالعات دقیق و عمیق، انجام پیمایش­های اصولی و بهره­گیری از آراء صاحبنظران حوزه­های مربوطه است، به نظر می­رسد می­توان به­طور کلی با عنایت به شرایط موجود در ایران، وضعیت محلات، نیاز­ها و تقاضا­های گردشگران و بازدیدکنندگان و برخی از معیار­های جهانی به بخشی از استانده­ها اشاره کرد. در این راستا می­توان از دسترس­پذیری[4]( در حوزه­های متعدد حمل و نقل، خدمات عمومی و همگانی، مراکز خدماتی و....)، استانده­های ایمنی در گذرگاه­ها، استانده­های ایمنی بافت، استانده مشارکت دهی اصولی مردم( جامعه میهمان و میزبان)، استانده کنترل آسیب­های مقصد(محله) در جریان ورود گردشگران( در ابعاد مختلف زیست محیطی، امنیتی و فرهنگی-اجتماعی)، استانده­های ناظر بر حفظ هویت مقصد[5](محله)، تدوین برنامه جامع مدیریت محله به مثابه استانده و رعایت استانداردهای فنی و بهداشتی تاسیسات خدماتی گردشگری در محله( در بردارنده مواردی چون تهویه سرویس های بهداشتی عمومی- رعایت اصول فنی کف مانند غیرلغزنده بودن و بدون خلل و شیار بودن مقاصد گردشگری- زهکشی کانال های فاضلاب-نصب نرده در پله­ها و...) یاد کرد.

منابع:

باقری، علی و میرالی، ایمان. (1399). بررسی فقدان ساختار برنامه ریزی مشارکتی؛ تاثیر مشارکت در برنامهریزی­های شهرداری­ها. مدیریت تبلیغات و فروش . رهیافتی در مدیریت بازرگانی، 1 (3)، 100- 90.

شکوری، علی و امینی فرد، حمیده،1403،پیاده سازی ایده گردشگری محله ای در یک محله مدرن (مطالعه موردی: شهرک اکباتان)، برنامه­ریزی و توسعه گردشگری(49)13. 10.22080/jtpd.2024.26777.3864

شماعی، علی، فصیحی، حبیب اله، و دلفان نسب، مهسا. (1402). شناسایی عوامل پیشران ها در بازآفرینی و توسعه گردشگری محله تجریش. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، 23(68 )، 61-79. SID. https://sid.ir/paper/966628/fa

طهرانچی، مریم،1398،اهمیت جاذبه های گردشگری محله در توسعه پایدار گردشگری شهری،کنگره بین المللی سالانه یافته های نوین در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری،تهران.

Richards, G. (2018). Cultural tourism: A review of recent research and trends. Journal of Hospitality and Tourism Management, 36, 12–21. DOI:10.1016/j.jhtm.2018.03.005.

Smith, M. K. (2016). Issues in cultural tourism studies (3rd ed.). London: Routledge.

[1]Smith, Richards, Ruhanen

[2]Cultural tourism

[3] Collaborative

[4] accessibility

[5] destination identity