ارزیابی منابع مقاومت به زنگ سیاه گندم در نمونه های گندم سینتتیک هگزاپلویید بانک ژن گیاهی ملی ایران

گندم مهمترین محصول کشاورزی ایران است و زنگ ساقه گندم با عامل ‭Puccinia graminis f. sp. tritici ‬از خطرناک ترین بیماری های گندم محسوب می شود. تا سال ،‮‭1999‬ این بیماری با استفاده از ژن مقاومت ‭Sr‬‮‭31‬ به کار رفته در ارقام گندم کنترل می شد تا اینکه در این سال نژاد جدیدی از زنگ ساقه با نام ‭Ug‬‮‭99‬ مشاهده شد که دارای توان بیماریزایی روی گیاهان حامل ژن ‭Sr‬‮‭31‬ بود. یافتن منابع مقاومت به این بیماری و به خصوص نژادهای جدید آن برای پیشگیری از شیوع بیماری ضروری است. در تحقیق حاضر، تعداد ‮‭420‬ نمونه ژنتیکی کلکسیون گندم های سینتتیک هگزاپلویید موجود در بانک ژن گیاهی ملی ایران نسبت به زنگ ساقه گندم مورد ارزیابی قرار گرفتند. نمونه ها در گلخانه همراه با ارقام افتراقی زنگ سیاه گندم و رقم حساس(موروکو) با جدایه هایی با پاتوتیپ های ‭TTKSK ‬و ‭TTTMT ‬مایه زنی شدند و علایم بیماری حاصل در مرحله گیاهچه، یادداشت برداری شد. از بین لاین های گندم سینتتیک مورد بررسی در مقابل پاتوتیپ ‭TTKSK‬، تعداد ‮‭59‬ لاین مقاوم، ‮‭17‬ لاین نیمه مقاوم و ‮‭273‬ لاین حساس و در مقابل پاتوتیپ ‭TTTMT‬، ، تعداد ‮‭22‬ لاین مقاوم، 9 لاین نیمه مقاوم و ‮‭327‬ لاین حساس بودند. بررسی واکنش گیاهان کامل در برابر پاتوتیپ های زنگ سیاه رایج در منطقه کلاردشت در طی سال های ‮‭1390-93‬ حاکی از وجود تنوع در مقاومت، تحمل نسبی ، حساسیت نسبی و حساسیت در لاین های سینتتیک هگزاپلویید بود. در اولین سال زراعی تعداد ‮‭52‬ لاین درجات مختلف مقاومت، تعداد ‮‭54‬ لاین درجات مختلف مقاومت نسبی، تعداد ‮‭87‬ لاین درجات مختلف حساسیت نسبی و تعداد ‮‭147‬ لاین درجات مختلف حساسیت را نشان دادند. در سال زراعی بعد تعداد ‮‭19‬ لاین درجات مختلف مقاومت، تعداد ‮‭43‬ لاین درجات مختلف مقاومت نسبی، تعداد ‮‭69‬ لاین درجات مختلف حساسیت نسبی و تعداد ‮‭198‬ لاین درجات مختلف حساسیت نشان دادند. طی سال زراعی ‮‭1392-93‬؛ تعداد ‮‭110‬ لاین بدون علامت، تعداد ‮‭36‬ لاین درجات مختلف مقاومت، تعداد ‮‭91‬ لاین درجات مختلف مقاومت نسبی، تعداد ‮‭110‬ لاین درجات مختلف حساسیت نسبی و تعداد ‮‭59‬ لاین درجات مختلف حساسیت را نشان دادند. نمونه های ژنتیکی که درجات مختلفی از مقاومت نشان دادند می توانند به عنوان منابع مقاومت متنوع برای تولید ارقام مقاوم و بررسی های بیشتر در مورد شناسایی ژن های مقاومت مورد استفاده قرار گیرند. کلمات کلیدی: گندم سینتتیک هگزاپلویید، بیماری زنگ سیاه، ‭Puccinia graminis f. sp. tritici‬،مقاومت، پاتوتیپ و نژاد.