ارزیابی تغییرات در اسانس اکوتیپ های گیاه دارویی زنیان (Trachyspermum copticum L.) تحت تنش خشکی

    زنیان (Trachyspermum copticum L.) یکی از گیاهان با ارزش دارویی خانواده چتریان در مناطق نیمه­خشک ایران است و از نظر تولید اسانس حاوی متابولیت­های ثانویه به ­ویژه تیمول دارای اهمیت است. به‎منظور تعیین نمایه متابولیتی زنیان تحت تنش خشکی، آزمایشی به صورت کرت­های خردشده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار طی دو سال زراعی (۱۳۹۶-۱۳۹۵) در ایستگاه مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی کرمان انجام شد. عامل اصلی در دو سطح شامل آبیاری معمولی و تنش خشکی و عامل فرعی شامل ۳۶ اکوتیپ زنیان متعلق به ۹ استان مختلف کشور بود. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب، تنش خشکی بر اجزاء اسانس تاثیر معنی­ دار داشت. نتایج به­ دست آمده از گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی نشان داد که تیمول، پاراسیمن و گاما ترپینن از بین ۱۳ ترکیب شناسایی شده، اصلی­ترین ترکیبات اکوتیپ­های مختلف در دو تیمار آبیاری بودند. بر اساس نمودار فاصله بای­پلات، دو گروه اصلی شامل: اکوتیپ­ها با تیمول بالا و اکوتیپ­ها با پاراسیمن بالا شناسایی شد. در این مطالعه افزایش فاصله زمان آبیاری طی مرحله گل دهی به ­عنوان یک استراتژی برای بهبود ترکیبات دارویی برخی اکوتیپ­های زنیان موثر بود. به ­طور کلی، اکوتیپ با منشا زابل با توجه به داشتن محتوای بالای تیمول به ویژه در شرایط تنش خشکی به ­عنوان اکوتیپ مناسب برای کشت دیم و کشت در مناطقی که خشکی در پایان فصل رشد اتفاق می­ افتد پیشنهاد می­ شود. به ­علاوه اکوتیپ­های زابل و محمدیه به­ عنوان اکوتیپ­های کرانه ­ای پاسخ به تنش خشکی در مرحله زایشی شناسایی شدند و توصیه می ­شود در برنامه ­های به‎نژادی مرتبط با سطح تیمول در گیاه دارویی زنیان در نظر گرفته شوند.

Keywords:

Drought , GC/MS , PCA , Thymol , Trachyspermum copticum , تجزیه به مولفه های اصلی , تیمول , خشکی , زنیان , گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی