تحلیل فضایی تأثیر شهرنشینی بر رفاه اجتماعی در استان های ایران

مناطق شهری بزرگ می توانند بازارهای بزرگ با تعدد زیادی از مشتریان و عرضه کنندگان بالقوه فراهم کنند. همچنین، در آنها حمل و نقل و دیگر زیربناهای ارتباطی پیشرفته به وجود می آید و می توانند از صرفه های نسبت به مقیاس در خدمات عمومی و شهری برخوردار شوند. در ادبیات اقتصاد شهری، شهرنشینی از دو جنبه مورد توجه قرار می گیرد: جنبه اول نرخ شهرنشینی است که درصد جمعیت ساکن در نواحی شهری نسبت به کل جمعیت را نشان می دهد. جنبه دوم شکل شهرنشینی است که نحوه پراکندگی جمعیت شهری در میان نواحی شهری را نشان می دهد. در این مطالعه از دو متغیر برای اندازه گیری این جنبه استفاده می شود: متغیر نخست شهری و ضریب توزیع اندازه شهرها. متغیر نخست شهری درصد جمعیت ساکن در بزرگترین ناحیه شهری یک منطقه است. ضریب توزیع اندازه شهرها، از طریق برآورد رابطه رتبه- اندازه شهر به دست می آید (این رابطه بر مبنای الگوی تابع توزیع نمایی برای پراکندگی جمعیت در شهرها است و پراکندگی جمعیت میان شهرها را نشان می دهد). در این مطالعه به بررسی اثر شهرنشینی بر رشد رفاه استان های ایران طی سالهای 1385-1388 پرداخته شده است. برای اندازه گیری تأثیر مجاورت بر رفاه، الگو با استفاده از روش اقتصاد سنجی فضایی و نرم افزار Geo Da برآورد شده است. برای این منظور ماتریس مجاورت فضایی تشکیل شده و الگو به دو روش SAR و SEM برآورد گردیده است. نتایج حاصل از برآوردها نشان می دهد که هم برای متغیر وابسته و هم برای جزء خطا خود همبستگی فضای وجود دارد. بنابراین، در نهایت الگو به روش SARMA برآورد شده است (هم رفاه و هم عوامل ناشناخته دیگر در هر استان بر رفاه استان دیگر تأثیر گذار است). نتایج حاصل نشان می دهند که رابطه شهرنشینی و رفاه به صورت U معکوس است. بنابراین برای افزایش رفاه حد بهینه ای از میزان شهرنشینی وجود دارد. درجه تمرکز شهری بر رشد رفاه از نظر آماری اثر معناداری را نشان نمی دهد. معناداری مدل در حدود 55% به دست آمده است.

Keywords:

شهرنشینی , فضا , روش رتبه- اندازه , نخست شهری , رفاه