بررسی تطبیقی ریخت شناسی در داستان بیژن ومنیژه فردوسی و خسرو و شیرین نظامی

این مقاله در پی آن است که دو داستان بیژن و منیژه فردوسی و خسرو و شیرین نظامی را با وجود تفاوت سبکی و زمانی بر اساس الگوهای ریخت شناسانه پراپ بررسی کند. الگوهای ریخت شناسی رویکردی تقریبا نو در مطالعه ادبیات داستانی است که در پی یافتن قوانین حاکم بر اجزای داستان است. ولادیمر پراپ، ساختارگرای روسی، با بررسی صد قصه پریان، الگوهای حاکم بر آنها را استخراج کرد. پراپ نشان داد که داستان ها بر خلاف تنوع و تعداد ظاهری، در ژرف ساخت و اعمال و عملکرد شخصیت ها یکی هستند. به همین منظور ابتدا مبانی نظری این مکتب را بیان می کنیم و سپس دو داستان را بر اساس اصول کلی ریخت شناسی که کارکردها و واکنش های هفت گانه شخصیت ها و حرکات هستند، به شیوه توصیفی، تحلیلی و اثباتی بررسی می کنیم. با این تحلیل، کارکردها و حرکت های هر داستان را مشخص کرده و علاوه بر این، الگوهای ایرانی (خارج از الگوی پراپ) را مشخص می کنیم. در نهایت، برای تعیین میزان کارایی و مشابهت الگوهای پراپ و الگوهای ایرانی، داستان ها را بر اساس نتایج هردو الگو تطبیق می دهیم. بررسی ها نشان داد که الگوهای پراپ قابلیت بررسی روی داستان های ایرانی را دارند و داستان بیژن و منیژه و خسرو و شیرین با اکثر الگوهای پراپ تطابق دارند و همچنین با وجود تفاوت های سبکی از نظر الگوهای پراپ و الگوهای ایرانی نیز برهم منطبق اند و خوی شکاری های قریبا یکسانی دارند.

Keywords:

ریخت شناسی , خسرو و شیرین , بیژن و منیژه , ولادیمیر پراپ