سیاست همه جانبه: علاج زخمی که وندال ها بر پیکره صنعت گردشگری وارد کرده اند.

رفتار های وندالیستی را می توان مجموعه رفتار هایی قلمداد کرد که افراد آن ها را به صورت آگاهانه و به منظور تخریب و صدمه رسانیدن به اموال عمومی شکل می دهند. ابند[1](2018) خاطرنشان کرده است که وندالیسم به معنای جابه­جایی عمدی، معیوب­سازی[2]یا تخریب اموال خصوصی یا عمومی توسط یک فرد یا گروهی از افراد است که خود مالک اموال نیستند. به رغم تعاریف بسیاری که از رفتارهای وندالیستی ارائه شده است؛ می­توان مدعی شد صاحب­نظران در تعریف این مفهوم با یکدیگر اختلاف نظر اساسی ندارند. همچنین میان بسیاری از صاحبنظران وفاق نظری وجود دارد که این قبیل رفتار ها جنبه های مختلف حیات اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهند و دستیابی به توسعه را با چالش هایی مواجه می کنند.

دور از انتظار نیست که رفتار های وندالیستی ضربات سهمگین و جبران ناپذیری را بر جامعه وارد کنند که گاه گذر سال­ها نیز نمی­تواند به جبران آن کمک کند. صنعت گردشگری، یکی از صنایعی است که در معرض حملات جبران ناپذیر یا سهمگین تخریبگران قرار می گیرد و علاوه بر آن که توسعه این صنعت را با چالش مواجه می­کند به تخریب و نابودی میراث ارزنده گردشگری منجر می­شود. آسیب آگاهانه افراد به منابع طبیعی، سرمایه های فرهنگی، زیر ساخت های حمل و نقل گردشگری و ...در زمره آثار رفتار های وندالیستی در رابطه با صنعت گردشگری قرار می گیرد. این قسم از رفتار­ها ضمن آن که آسیب­هایی جدی را برای سرمایه­های طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مقاصد گردشگری برجای می­گذارند، می­توانند به تنزل کیفیت تجربه گردشگران، تنزل کیفیت تصویر از مقصد گردشگری، کاهش اعتماد میزبانان رسمی و غیر رسمی مناطق گردشگری و کاهش استقبال ساکنان مناطق گردشگری از حضور گردشگران منجر شوند. نکته شایان توجه در این خصوص، آن است که هرگونه رفتار وندالیستی که متوجه صنعت گردشگری است، می تواند ارتباط میان ملل را به واسطه ماهیت و کیفیت تصویر از مقصد و تجربه بازدید تحت تاثیر قرار دهد. بدین ترتیب می­توان ادعا کرد که این دست از رفتار ها آثار و تبعات چند جانبه ای دارند که تنها در محدوده صنعت گردشگری محصور نمی مانند بلکه جامعه مقصد را به لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و روابط بین المللی در مضیقه می­گذارند و در مسیر نیل به توسعه پایدار و همه جانبه ایجاد خلل می­کنند. بدین ترتیب اقدامات درمانی یا پیشگیرانه درخصوص علاج این قبیل رفتار­ها در دستور کار بسیاری از سازمان­ها و نهاد­های مربوطه قرار گرفته است.

تجارب حاکی از آن اند که اقدامات تنبیهی همواره و در هر مرحله از بروز اسیب ها/ مسائل اجتماعی راهگشا نیستند. در اشاره به درمان این رفتار بیمارگونه نیز نباید راهکار ها را یکسره به اقدامات تنبیهی محصور و محدود کرد. بدین ترتیب توجه به انواع راهکار­های پیشگیرانه و درمانی در راستای کنترل و کاهش هرچه بهتر رفتار­های مخرب ضروری است. اتخاذ راهکار­های اصولی این در این خصوص در گروی "ریشه­یابی رفتار­های وندالیستی" است. همان گونه که در سطر­های ابتدایی نوشتار پیش رو بیان شد، در تعریف مفهوم وندالیسم و رفتار­های وندالیستی، با تضادی اساسی در آرای صاحبنظران مواجه نمی­شویم با این حال در واکاوی ادله و ریشه­های این قسم از رفتار به عوامل متعددی از منظران اندیشمندان و صاحبنظران این حوزه برمی­خوریم. گرچه شرح و بسط این مساله نیازمند مطالعات و پژوهش­های عمیق بسیاری است اما مختصرا می­توان بیان کرد بر اساس نظر برخی از صاحب نظران بخشی از رفتار های وندالیستی از ناآگاهی افراد از اهمیت سرمایه های ملی و آسیب ژرف رفتارشان بر حیات اجتماعی نشات می گیرد و صرفا جنبه تقلیدی از گروه­های هسالان را دارا است. بدین ترتیب این دسته از صاحبنظران اذعان می­کنند که لازم است در این خصوص در وهله نخست سازمان ها و نهاد های متولی دست به اقداماتی در راستای آگاهی بخشی جامعه بزنند. بدیهی است که بازنمایی اهمیت سرمایه های ملی و آسیب های ژرف و جبران ناپذیر اقدامات وندالیستی می تواند از خلال رسانه، تبلیغات خیابانی، آموزش های رسمی و غیر رسمی در مراکز آموزشی و... صورت پذیرد و به علاج جنبه تقلیدی از رفتار­های وندالیستی منجر شود. 

 هچنین بر مبنای نظر شماری از اندیشندان چون مون و میکلوسکی(2022) منشاء دیگر رفتار های وندالیستی را می­توان در عوامل روانشناختی جستجو کرد. احساس خشم، بی­ارزشی، سرخوردگی، نارضایتی از تبعیض و... از جمله این عوامل روانشناختی اند که می­توانند در شکل­گیری بخشی از رفتار­های وندالیستی نقش شایان توجهی داشته باشند. در این راستا صاحبنظران با این خط فکری، راهکار را در ارائه دستورالعمل های لازم به منظور ارائه شیوه های درمانی و پیشگیرانه به متخصصین علوم رفتاری جستجو می­کنند. عده دیگری از صاحب­نظران ریشه بروز رفتار­های وندالیستی را در محیط و مدیریت آن جستجو می­کنند. نظریه پنجره­های شکسته[3]یک نظریه جنایی در مورد هنجارگذاری و رفتارهای ضد اجتماعی[4]است که تمرکز خود را بر نظارت محیطی معطوف می­سازد. این نظریه مدعی است که پایداری و نظارت بر محیط شهری برای جلوگیری از جرائم کوچک مانند رفتارهای وندالیستی به شکل­دهی به محیطی سرشار از نظم و قانونمندی کمک می­کند و مانع وقوع جرائم شدید­تر می­شود(زو و تانگ[5]، 2018: 2). عوامل اجتماعی چون عدم احساس تعلق نیز در بروز رفتار­های وندالیستی نقش دارند. همچنین شماری از صاحبنظران چون کلارک[6] در ریشه­یابی رفتار­های وندالیستی به متغییر­های متعددی چون وضعیت اجتماعی و اقتصادی، ویژگی­ها و حالات جسمانی و روانی افراد، محیط و اصول تربیتی افراد در کودکی و وضعیت فعلی زندگی اشاره می­کنند. بدین ترتیب می­توان مدعی شد رفتار­های تخریب گرایانه از موارد متعددی نشات می­گیرند و راهکار­های غلبه بر آن­ها بر اساس ریشه این رفتار­ها متعدد و متفاوت اند. به طور کلی ریشه­های بروز رفتار­های وندالیستی پرشمار اند و اساسا بر همین مبنا انواع متفاوتی از وندالیسم از یکدیگر قابل تفکیک اند. وندالیسم تاکتیکی، وندالیسم انتقام­جویانه، وندالیسم تفریحی و وندالیسم خصومت­گرایانه بر همین اساس دسته­ بندی شده اند.

برای کاهش و کنترل رفتار­های وندالیستی در حوزه گردشگری چه اقداماتی صورت گرفته است؟

به طورکلی اغلب سیاستگذاری­ها در راستای کاهش وپیشگیری از رفتار­های وندالیستی در ایران جنبه حقوقی داشته و با ضمانت­های اجرای حقوقی مشخص شده اند. این گونه سیاست­ها اغلب به دنبال اجرای فعل جاری می­شوند. هچنین دسته دیگری از سیاست­های به کار گرفته شده در راستای کنترل و کاهش رفتار­های وندالیستی در حوزه گردشگری، از قواعد فضایی نشات گرفته اند. بسیاری از صاحبنظران معتقد اند نظارت با استفاده از دوربین­های مدار بسته و بازسازی ابنیه تاریخی و فرهنگی با مصالح مقاوم در برابر ضربه، آتش­سوزی، حکاکی و... می­تواند به کاهش آمار آسیب­های ناشی از رفتار­های وندالیستی منجر شود. بدیهی است که این قبیل اقدامات می­تواند از خسارات ناشی از رفتار­های وندالیستی بکاهد اما قادر به حذف تام این رفتار­ها نخواهد بود. چرا که این قبیل اقدامات به پیشگیری و علاج رفتار­های وندالیستی برخاسته از متغییر­های روانشناختی و اجتماعی عنایتی ندارند. به موجب اهمیت بحث، مجددا یادآوری می­شود که این پدیده ابعاد و ریشه­های متعددی در زمینه­های محیطی، روانشناختی، جامعه­­شناسی و حوزه­های اقتصادی و سیاسی دارد و در علاج و پیشگیری از آن نیز باید نگرشی همه­جانبه را به کار برد. با عنایت به مطالعات صورت گرفته در خصوص دلایل بروز رفتار­های وندالیستی در حوزه گردشگری و ریشه­های پرشمار آن پیشنهاد می­شود مجموعه راهکار­های قانونی، مناسب­سازی محیطی، اقدامات روانشناختی و اقدامات اگاهی بخش همسو و همگام با یکدیگر و به گونه­ای زنجیره­وار به مرحله اجرا درآیند. بی­توجهی به نگرش همه جانبه در سیاست­های کاهش و کنترل رفتار­های وندالیستی در حوزه گردشگری علاوه بر آن که نمی­تواند به گونه­ای پایدار به رفع این مساله اجتماعی کمک کند، موجبات اتلاف منابعی که در راستای کنترل و کاهش رفتار­های مخرب صرف شده اند نیز می­شود. بدیهی است راهکار صرف قانونی همچون استفاده از ضمانت اجرایی نمی­تواند به تنهایی علاج زخمی باشد که وندال­ها بر پیکره صنعت گردشگری وارد کرده اند. در این خصوص لازم است ضمن آگاهی بخشی نسبت به اهمیت حفظ و نگاهداشت سرمایه­های ملی و جاذبه­های گردشگری و آثار جبران ناپذیر رفتار­های مخرب بر پیکره صنعت گردشگری به عوامل قانونی، اجتماعی، روانشناختی، سیاست­های بخشی هماهنگ و عوامل بازدارنده محیطی به عنوان عوامل موثر در سیاست­­های کاهش و کنترل رفتار­های وندالیستی در کنار استمداد از رویکرد­های پیشگیرانه و درمانی توجه داشت. همچنین نباید از نقش بی بدیل مشارکت و مطالبه جامعه محلی و ساکنان مناطق گردشگری همسو با اقدامات نهاد­های مرتبط با گردشگری در راستای کاهش و کنترل رفتار­های وندالیستی در حوزه گردشگری غفلت ورزید.

[1] Abend

[2] Defective

[3] Broken windows theory

[4] Unti social

[5] Zhao and Tang

[6] Clarck