خشک سالی و چالش های تعادل بخشی منابع آبزیرزمینی (مطالعه موردی آبخوان زرند ساوه)

خشکسالی یکی از مخاطره آمیزترین پدیده های طبیعی است. گرچه امکان جلوگیری از وقوع آن وجود ندارد، اما می توان با انجام اقداماتی، اثرات منفی آن را کاهش داد. منابع آب زیرزمینی یکی از مهم ترین منابع آبی است که به شدت تحت تاثیر خشکسالی قرار می گیرد و کمتر مورد توجه واقع شده است. بطوری که خشکسالی های اخیر موجبتضعیف تغذیه طبیعی بسیاری از آبخوان های کشور و افت شدید سطح آب های زیرزمینی شده است. میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی کشور سالانه حدود 5/5 میلیارد متر مکعب بیشتر از میزان تغذیه این منابع می باشد. قابل توجه است که کل منابع آب زیرزمینی طبیعی تجدید شونده در کشور حدود 33/5 میلیارد متر مکعب است. این شرایط متاسفانه موجب شده است که کسری تجمعی مخزن منابع آبزیرزمینی در طی سال های گذشته به بیش از 140 میلیارد متر مکعب برسد. در مقاله حاضر در راستای بررسی طرح های تعادل بخشی منابع آبزیرزمینی که به منظور مقابله با نوسانات اقلیمی و خشکسالی های اخیر در دست انجام هستند، ابتدا به منظور بررسی تاثیر خشکسالی اخیر بر منابع آبزیرزمینی دشت زرند ساوه (زرندیه ساوه)، نوسانات سطح ایستابی این آبخوان مورد بررسی قرار گرفت و سپس به ارزیابی عملکرد طرح اجرا شده ی تورکینست و کانال های تغذیه مصنوعی آبخوان دشت زرند و عملکرد طرح تعادل بخشی آن پرداخته شد. بررسی نوسانات سطح ایستابی در طی سال های اخیر نشان داد که در سال 1376 سطح برخورد به آب 108 متر و در سال 1386 سطح برخورد 115 متر و در سال 1398 سطح برخورد 120 متر می باشد. بررسی عملکرد سامانه تغذیه مصنوعی نشان داد از سال 1376 تا کنون 30 میلیون متر مکعب آب از طریق سامانه تورکینست و پخش سیلاب، به سفره تغذیه داده شده است. بررسی موارد پانزده گانه پروژه های تعادل بخشی در دشت زرند ساوه و مشاهده نتایج به دست آمده و بازدیدهای میدانی انجام شده در سال 1398 نشان داد که اجرای طرح تورکینست و پخش سیلاب توانسته تاثیر بسیار مثبتی بر تراز سطح ایستابی و ممانعت از افت شدید آن داشته باشد. همچنین چاه های برداشت آبی که کمترین فاصله را نسبت به شبکه پخش سیلاب داشته اند، بیشترین مقدار برگشت پذیری و بالا آمدگی را در سطح آب از خودشان نشان داده اند. اجرای طرح های پخش سیلاب و تعادل بخشی در این منطقه باعث تعدیل اثرات خشکسالی و کاهش صدمات مربوطه شده است. هرچند عدم کنترل حفاری های جدید وبرداشت های اضافی سبب شده تا مقدار کل برداشت سالانه منابع آب زیرزمینی دشت زرند بیشتر از مجموع مقدار تغذیه طبیعی و مصنوعی آن باشد.

Keywords:

خشک سالی , تعادل بخشی , منابع آب زیرزمینی , دشت زرند.