راهکارهای بیوتکنولوژی در افزایش کارآیی گیاهان دارویی

گیاهان دارویی از هزاران سال پیش به عنوان یکی از مهمترین منابع دارویی کاربرد داشته اند. فناوری زیستی با استفاده ازراهکارهایی نظیر کشت سلول ها، اندام ها و بافت ها، مهندسی ژنتیک و کاربرد نشانگرهای مولکولی قادر است کارآیی و بهره وری گیاهان دارویی را به عنوان منابع تجدیدپذیر جهت تولید دارو افزایش دهد. کشت سلول، بافت ها و اندام های گیاهی امکان تکثیر سریع و انبوه بسیاری از گیاهان دارویی مهم را فراهم نموده است. گیاهان تکثیر شده از طریق کشت های in vitro عاری از بیماری و از لحاظ ژنتیکی و کیفی یکنواخت می باشند. نگهداری کشت سلول یا بافت گیاهی به روش انجماد در نیتروژن مایع، یک روش مناسب جهت حفظ گیاهان دارویی در معرض انقراض می باشد. طی سالهای اخیر کشت سوسپانسیون سلولی و اندام (ساقه و ریشه مویین) جهت تولید متابولیت های ثانویه و مطالعه مسیر بیوسنتز متابولیت ها مورد توجه قرار گرفته است. تاکنون کشت سلولی طیف وسیعی از گیاهان دارویی بررسی شده است و ترکیبات مهمی نظیر: فلاونوئید ها، تانن ها، آلکالوئیدها و ترپنوئیدها از این طریق تولید شده اند. ترکیبات محیط کشت، ریزنمونه، شرایط فیزیکی، افزودن پیش سازها، استفاده از القاگرهای زنده و غیر زنده، افزایش نفوذ پذیری سلول، دور کردن محصول از محل تولید، بی تحرک نمودن سلولهای گیاهی و انتخاب سلولهای با کارآیی بالا، از مهمترین فاکتورهای موثر در افزایش تولید متابولیت ثانویه در کشت سلولی می باشند.مهندسی ژنتیک گیاهی نقش چشمگیری در زمینه شناسایی و دستکاری ژنتیکی آنزیم های دخیل در مسیر متابولیکی بیوسنتز متابولیت های ثانویه ایفا نموده است. انتقال ژن یک ابزار قوی جهت افزایش بازدهی و تولید متابولیتهای ثانویه ای است که محدودیت بازدهی دارند. نشانگرهای مولکولی به دلیل عدم وابستگی به سن، شرایط فیزیولوژیکی و محیطی گیاه، ابزاری قدرتمند جهت شناسایی دقیق گونه های مهم دارویی، بررسی تنوع ژنتیکی، طبق هبندی ذخائر توارثی و تعیین نقشه ژنتیکی آنها می باشند. این مقاله مروری است بر راهکارهای مختلف فناوری زیستی که در افزایش بهر هوری گیاهان دارویی و تولید داروهای گیاهی با کیفیت مطلوب تر موثر می باشد.

Keywords:

گیاهان دارویی , ریزازدیادی , متابولیت های ثانویه , مهندسی ژنتیک , نشانگرهای مولکولی