تحلیل هندسی پلان قصر میان آبی خلعت پوشان تبریز بر مبنای آرای حکیم ابوالوفای بوزجانی

معماری سنتی ایران، تعاملات بسیاری با دانش های مختلف داشته و یکی از مهمترین این علوم، هندسه بوده است. هندسه چه در تقارن و چه در نیایش و استاتیک بناها نقش ایفا می کرده است. اما اینکه چگونه دانش پیشرفته ی نظری ریاضیدانان در حوزه ی هندسه ی نظری در گذشته، به سطح کاربردی و قابل استفاده برای استادکاران و سازندگان بناها در معماری تسری می یافته از مسائل مورد بررسی در این پژوهش است. فرضیه ی پژوهش حاضر آن است که نظامات هندسی متجلی در آثار معماری ایرانی، تظاهری کالبدی از دستاوردهای دانشی ریاضیدانان ایرانی بوده است. در راستای حل مسئله ی پژوهش، متنی معتبر از قرن چهارم هجری قمری با نام فی مایحتاج الیهاالصناع من اعمال االهندسیه از حکیم ابوالوفای بوزجانی، که به کتاب النجاره و یا اعمال هندسی نیز معروف است و کتابی در باب هندسه ی عملی است، معرفی می گردد. و در ادامه برای درک بهتر و تایید مطالب نظری ارائه شده؛ هندسه ی پلان شانزده ضلعی نامنتظم قصر خلعت پوشان که از معدود عمارت های میان آبی در ایران و قصری در باغ قاجاری خلعت پوشان تبریز بوده، بر مبنای آرای وی در کتاب ذکر شده، بررسی می شود و اینکه چگونه دانش نظری هندسه به میدان عمل می آمده و دستیابی به هندسه ی پیچیده ی این پلان شانزده ضلعی نامنتظم را ممکن می ساخته، تحلیل می گردد. یکی از مهمترین دستاوردهای کاربردی حکیم ابوالوفای بوزجانی در هندسه یعملی، تثلیث زاویه است که در اصل 20 از باب دوم کتاب النجاره بیان کرده است و می توان گفت که این اصل، کلید درک و تحلیل هندسی پلان شانزده ضلعی نامنتظم عمارت خلفت پوشان تبریز است. در این پژوهش روش گردآوری داده ها به طور کلی به صورت تاریخی و در مطالعه ی موردی (قصر خلعت پوشان تبریز) به طور خاص، به صورت میدانی نیز انجام گرفته و تحلیل داده ها، به طریقه ی کیفی توصیفی وتفسیری بوده و در اثبات درستی اصول کاربردی بوزجانی، که برای دستیابی به هندسه پلان استفاده شده، از استدلالات منطقی و روابط ریاضی نیز بهره گیری شده است. این پژوهش صرفا در حوزه ی کالبدی است و در راستای مفاهیم و معانی نهفته در هندسه در معماری ایرانی، نخواهد بود.

Keywords:

هندسی عملی , ابوالوفای بوزجانی , پلان قصر خلعت پوشان تبریز