ahmad saeidikia
دکتری مدیریت ورزشی/ رئیس گروه نظارت وارزیابی دفتر توسعه ورزش روستایی وزارت ورزش و جوانان
38 یادداشت منتشر شدهعوامل اجتماعی موثر بر اخلاق و منش پهلوانی
اخلاق حرفه ای به عنوان شاخص های از دانش اخلاق به بررسی تکالیف اخلاقی در یک حرفه و مسائل اخلاقی آن می پردازد و در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی میدانند که موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین شده همراه با اخلاق خاص است. منظور از اخلاق حرفهای، مسئولیت اخلاقی فرد از حیث شغل است و به بیان مسئولیتهای اخلاقی سازمان و تشخیص و حق مسائل اخلاقی در کار و کسب میپردازد. اخلاق حرفهای در سنت با هویت انسان و انگیزه خدمت به دیگران در طول تاریخ متحول گردیده است به گونهای که امروزه انسان در خدمت حرفه و به ابزاری در جهت اهداف او تبدیل شده است. یکی از دغدغههای مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفهها است تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل بر مسائل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.
فتوت و پهلوانی دارای ادبیات و مفاهیم گسترده ای است جوانمردی از پدیده های بسیار مهم تاریخ اجتماعی ایران است که بررسی تاریخ و مسائل آن کمی مشکل می نماید چرا که معمولا پژوهشگران بر اساس دیدگاه خاصی که داشته اند کوشیده اند تنها به نکاتی بپردازند که با دیدگاه های خود آنان موافق باشد. شفیعی کدکنی (1386، ص 22) در این باره می گوید: «آنچه در تاریخ اجتماعی ایران به عنوان آیین جوانمردی و گاه فتوت خوانده می شود، شیوه ای از حیات روحی است که ریشه های تاریخی و جغرافیایی آن را هیچ کس تاکنون به کمال نتوانسته است مورد پژوهش علمی قرار دهد و هر لایه ای که از روی این مفهوم برداشته شود پوسته و لایه ای دیگر آن را احاطه کرده است». شاید بهتر آن باشد که پیش از ادامه بحث، به رغم این گفته که فتوت قابل تعریف نیست، چند تعبیر از فتوت در میان متون مختلف نقل کنیم که به عنوان تعریف استفاده گردد: لغتنامه دهخدا ذیل این واژه چنین می گوید: «فتوت، اسم مصدری است که صفت آن «فتی» به صورت فتیان، فتیه و فتیات به معنی جوان، غلام و کنیز در قرآن کریم به کار رفته است. فتوت مجموعه ای از فضایل است که اهم آنها کرم و مروت و سخا و شجاعت است»[1].
پیکره اصول اخلاق عملی به عنوان بخشی از ادبیات فارسی به خوبی نمایان است. بزرگانی همچون فردوسی، مولانا، حافظ، نظامی گنجوی و به موضوعاتی از طیف اخلاق تا علم اخلاق، تشویق فرد برای یافتن معنای زندگی نه آزار انسانها اختصاص داده بودند. امانوئل کانت[2]فیلسوف سرشناس آلمانی، خردورز بودن به معنای عمل کردن برابر با قوانین عمومی است و نیز این که قوانین اخلاقی آن قوانینی هستند که به طور گستردهای مورد قبول و پیروی انسانهای خردمند باشند. بنابراین اگر انسانی اخلاقی باشد، خردمند و در همان معنا آزاد نیز هست. فضیلت، تنها شادی نیست، بلکه عظمت، آزادی و والایی انسان است. منفعت و فضیلت اخلاقی (اراده نیک،خواهی) برترین خیر است و در برابر آن کلیه ارزشهای دیگر فرعی هستند. در فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی، ورزش به عنوان وسیلهای برای پرهیز از بیکاری، مبارزه با کسالت و تنبلی، افزایش تواناییها در جهت خدمترسانی و سلامت جسم ، شجاعت است اما وقتی با اخلاق همراه میشود نقشی فراتر میگیرد و این نوع تربیت بدنی در کنار پرورش جسم، روحی سالم را نیز جستجو میکند و دراین مسیر چنان پیش میرود که از یک ورزشکار معمولی پوریایی ولی، جهان پهلوان تختی و هادی ساعی و ....میسازد تا نام ورزش و ورزشکار ، از یک قهرمان یه یک پهلوان تبدیل شود و این پهلوان برای همیشه در تاریخ به عنوان الگویی تمام عیار ماندگار شود.
در دنیای امروز، ورزش در ابعاد قهرمانی، همگانی، پرورشی و حرفهای به اخلاقیات جدید نیز نیاز دارد، تا براساس آن زمینه سنجش و ارزیابی رفتارهای ورزشی فراهم آید. متعهد بودن به اصول ورزشکاری، یا به عبارتی پهلوانی و دلاوری، در تربیت بدنی و ورزش جهان، موضوعی پذیرفته شده است. مبارزه صادقانه، سوگند ورزشکاران، نداشتن اعمال خلاف در ماههای قبل از مسابقه، الگو و سرمشق بودن قهرمان و نصب تندیسها و یادبودهای قهرمانی در میادین ورزشی بسیاری از کشورهای جهان و غیرمسلمانان، نشان از علاقهمندی و احترام به جایگاه ورزشکاران است. اکنون در جنبش المپیک نیز، رقابتهای صلح آمیز، مخالفت شدید با دوپینگ و پرهیز از سوءاستفادههای سیاسی و اقتصادی مورد توجه است. بنابراین موضوعاتی هم چون قهرمان سالاری، صرف هزینههای گزاف برای قهرمانی یک تیم ورزشی، استخدام مربیان گران قیمت خارجی برای کسب موفقیتهای زودگذر، تشریفات گسترده و اسراف و تبذیر برای انجام رویدادهای ورزشی، جای تامل و بازبینی دارد؛ زیرا انعکاس بدیهی و طبیعی اینگونه امور، محروم ماندن تودهی مردم و به ویژه کودکان و نوجوانان را از ابتداییترین امکانات ورزشی، تربیت بدنی و تفریحی سالم به دنبال دارد.
برای همین است که پهلوانان تاریخی ایران زمین هرگاه در گود زورخانه پشت حریفی را با خاک آشنا کردند درسهای بزرگی را برای ورزشگاران دیگر در تاریخ از خود به یادگار گذاشتند و در کنار تعلیم جسمشان سیر و سلوک اخلاقی را چون عارفی بلند همت طی میکردند .داستان پوریای ولی و مبارزه تختی با الکساندر مدوید و ... صدها مورد دیگر که درتاریخ منقول ورزش باستانی به یادگار مانده است را نباید و نمیتوان فراموش کرد چرا که ورزش حرفهای دنیای امروز، پس از قرنها به دنبال احیای قوانینی است که باستانی کاران ما صدها سال قبل آن را احیا و به واسطه آن در وادی ورزش حرفهای گام مینهادند . در این میان دغدغه متفکران اخلاق ورزش حرفهای آن است که ضمن احیای اخلاقیات به معیارهایی متوسل شوند که به نوعی در میان آیین و فرهنگ و تمدن کشورها هویتی مشترک داشته باشد که ایران به عنوان یکی از غنی ترین فرهنگها در بخش اخلاق و ورزش با توسعه ورزش زورخانهای و کشتی پهلوانی خواهد توانست بابی جدید در این خصوص باز کند .قطعا این ممکن نخواهد بود جز اینکه باور کنیم ورزش زورخانهای میتواند بسیاری از مسائل اخلاقی را که در کشورمان در کنار تبلیغات فرهنگی گم شده احیا کند و چنانچه اهمیت این ورزش در داخل کشور احساس نشود، امکان معرفی آن به جهانیان میسر پذیر نخواهد بود.
[1]- همچنین به فرهنگ عمید و فرهنگ فارسی معین مراجعه شود.
[2] ۱۸۰۹-۱۷۲۴ Emanuel Kant-2