علم کاربردی(۳). رویکرد حل مساله ای

باسمه تعالی

علم کاربردی(3): رویکرد محقق (حل مساله ای)

در ادامه ملاحظات مربوط به تبیین چیستی و ویژگی های «علم کاربردی» در این یاداشت چهارمین ملاحظه که ناظر بر رویکرد محقق است بحث می شود

ملاحظه (4). رویکرد حل مساله ای

رایج ترین معیار برای معرفی علم کاربردی را وجود «رویکرد حل مساله ای» نزد محقق، شکل می دهد. مطابق این دیدگاه، محققان در مقام پژوهش رویکردهای مختلفی می توانند داشته باشند؛ از آن جمله:

یک. رویکرد «علم برای علم»

در این رویکرد محقق به وضعیت و شرایط جاری یا آتی جامعه، توجه خاصی ندارد؛ اگر چه در تعامل با آن است. اما نکته مهم این است که در مقام موضوع یابی و یا تحلیل و اراهی نتایج، اصولا شرایط و وضعیت جامع برایش به مثابه یک شاخص محوری مطرح نیست.بنابراین نتیجه این فعالیت،دانشی است که اهمیت وجذابیت علمی دارد اما ممکن است با جامعه محقق ربط و نسبت خاصی نداشته باشد.

دو. رویکرد «انتزاعی»

رویکرد انتزاعی، نوعی بینش فلسفی در تجزیه و تحلیل علمی را معرفی می نماید که معتقد است «رسالت اساسی علم تحلیل و مدیریت بنیادین موضوعات است». به این ترتیب ایشان معمولا درپی طراحی دستگاه نظری کلان و فراگیری هستند که در قالب آن ها طیف و تعداد مختلفی از مسائل قابل بررسی و حل هستند.انتزاعی بودن اینها معمولا به خاطر این است که از سطح بررسی و حل مساله ای معین و مشخص فراتر رفته، «دستگاه نظری» ارایه می نمایند که ماهیت فلسفی دارد و ناظر بر «موضوعات» هستند تا «مسائل». چنان که ملاحظه می شود در این رویکرد ، بحث بر سر ارتباط با شرایط جامعه و یا عدم آن نیست؛ بلکه حتی در صورت وجودارتباط با شرایط اجتماعی،نوع این ارتباط مهم است. به این صورت که ارتباط اصولا تحلیلی تا عملیاتی است.

سه. رویکرد عملیاتی

در این رویکرد دغدغه محقق علمی، گره گشایی از یک مساله عینی است. بنابراین اگر چه ممکن است این کار نیاز به مباحث فلسفی و نظری کلان هم داشته باشد، اما همه اینها در حکم مقدمه هستند و انجام آن ها به عنوان متن تحقیق علمی دانسته نمی شود. کمال این نوع مطالعات علمی به آن است که در نهایت به ارایه یک راه حل عملیاتی برای مساله ای مشخص ختم شود.

با این توصیف مختصر حال می توان چنین اظهار داشت که: منظور از رویکرد حل مساله ای، بطور مشخص با تبیین شماره سه (در دسته بندی بالا) انطباق دارد. به عبارت دیگر علم اصولا کاربردی است؛ چرا که در تمام رویکردهای محقق، بالاخره علم با رساندن محقق از«سوال» به «پاسخ»، در واقع مهمترین کاربرد خود را به نمایش گذارده است. برای مثال اگر دغدغه ذهنی از جنس یک موضوع کاملا معرفتی و شناختی باشد، طبعا فعالیت علمی به ارایه نظریه و یا دستگاه نظریی ختم می شود که ماهیت انتزاعی دارد، اما نمی توان منکر شد که کاربردی است. بنابراین علم اصولا کاربردی است، اما آنچه که می تواند این کاربردی بودن را تخصیص زده و تا حدودی محدود و دقیق سازد، وصف «عملیاتی» بودن است که البته با تعریفی که ذکر شد می تواند برای تبیین «علم کاربردی» از غیر آن به کار آید.