بازنسشتگی ورزشی با تاکید بر کیفیت سازگاری با زندگی

با گذر از حرفه جدید و بالا رفتن سن، افراد وارد مرحله بازنشستگی شغلی و سپس آغاز سالمندی میشوند. این دوره به عنوان دوره انتقال شناخته میشود. انتقال میتواند برنامه ریزی شده یا بدون برنامه ریزی توسط خود فرد یا سازمان مطبوع او باشد. مطابق مدل مفهومی چارنر و اسچلزبرگ در فرآیند مقابله فرد با انتقال ، منابع و کمبودهای او بر نتیجه انتقال اثر می گذارد. بعد از انتقال و ورود به دوران بازنشستگی فرد در معرض چالشهای و مشکلات مختلف روانی و معیشتی قرار میگیرد (هوانگ و همکاران، 2001) کیفیت زندگی در این مرحله تحت تاثیر عوامل شخصیتی، رضای از دوره های قبلی سپری شده و به خصوص دستاوردهای دوره قهرمانی، میزان تقدیر و تشکر از او، سلامتی و تندرستی و مسائل رفاهی و مالی خواهد بود (امامی، 1387).

همانطوریکه کناره گیری کارکنان از سازمان موجب تزلزل برنامه های استراتژیک یا کاهش بهره وری در آن سازمان می شود. در میادین ورزشی نیز کناره گیری یا بازنشستگی ورزشکار ممکن است سبب حذف یک تیم ورزشی و یا حتی یک کشور از رقابت ها شود. بر این اساس در سال های اخیر، نگرانی در موردکناره گیری از ورزش قهرمانی بطور قابل توجهی افزایش یافته است.

طول دوره قهرمانی به فعالیت ورزشی چند ساله یک ورزشکار اطلاق می شود که با انتخاب ارادی و به منظور دست یابی به اوج عملکرد ورزشی در یک یا چندین مسابقه ورزشی سپری می شود و شامل تمامی سطوح ورزش های رقابتی درحد محلی، منطقه ای، ملی و یا بین المللی است. همچنین مرتبط با وضعیت ورزشکار می تواند در سطح آماتوری و یا حرفه ای باشد سطح آماتوری و حرفه ای بین المللی، اغلب به عنوان دوران قهرمانی برگزیده نیز نامیده می شود. در مدل های توصیفی، دوران قهرمانی از مراحلی مانند: مرحله شروع، نمونه گیری، مرحله توسعه، تخصص، مرحله تکامل، استادی، سرمایه گذاری، مرحله نهایی، تثبیت و مرحله عدم استمرار ورزش رقابتی، عبور می نماید. این مراحل بازتابی از یک الگوی مشترک در دوران حرفه ای ورزشکاران رشته های مختلف در بین کشورهای مختلف و هم چنین در هر دو جنس مرد و زن است.

در مدلهای بازنشستگی ورزشی، به صراحت بر نقش فاکتور برنامه ریزی قبلی برای دوران بازنشستگی به عنوان یکی از منابعی که به میزان زیادی بر کیفیت سازگاری با زندگی پس از دوران اثرگذار است، تاکید شده است. در این مدلها نوع کناره گیری و تصمیم گیری آن سبب به عنوان یک عامل اصلی، موجب تغییر کیفیت سازگاری با زندگی پس از دوران قهرمانی می شود

به طور خلاصه مشتمل بر مراحل گذر شغلی از ورود به شغل(اول) تا بازنشستگی است (گای و دیگران، 1388) و برای ورزشکاران؛ دوره استعدادیابی، دوره قهرمانی، کناره گیری از قهرمانی، حرفه بعد از قهرمانی و بازنشستگی حرفه ای و شغلی را دربر میگیرد. مشکلات مرتبط با سلامت و مسائل مرتبط با شغل بیشترین مشکلاتی بودند که ورزشکاران بازنشسته با آنها مواجه شده بودند.

ورزش حرفه ای در ایران نسبتا نوپاست و چند سالی است که پرداختن به ورزش به مثابه شغل و حرفه مطرح شده است. به تبع، امور مربوط به آن نیز، جدید و نیازمند بررسی های دقیق و موشکافانه است. 

ازجمله این امور، مسئله کنارگذاشتن ورزش قهرمانی و مشکلات پس از آن است. ازطرفی، کشور ایران نه تنها با دیگر کشورها در زمینه های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی تفاوتهایی دارد، بلکه در استانها و مناطق مختلف کشور نیز تفاوتهایی در زمینه های مختلف وجود دارد. در این میان استان گیلان در پرورش و تحویل ورزشکار به جامعه ورزشی کشور نقش مهم و بسزایی دارد؛ از اینرو بررسی دلایل، مسائل و مشکلات بازنشستگی از ورزش در ورزشکاران استان گیلان از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. شناسایی این دلایل و مشکلات میتواند در ارائه راهکارهایی برای پیشگیری از شیوع مسائل و مشکلات آندسته از ورزشکارانی که هنوز در عرصه ورزش فعال هستند و نیز در ارائه خدمات برای ورزشکارانی که از ورزش حرفه ای بازنشسته شده اند، بسیار مفید و موثر واقع شود. بررسی دلایل و مشکلات بازنشستگی ورزشی از دیدگاه مدیران و ورزشکاران بازنشسته به صورت مجزا میتواند در برنامه ریزی برای کمک به ورزشکاران نقش بسزایی داشته باشد. با توجه به بررسی های انجام شده، پژوهشی در این زمینه در کشور انجام نگرفته است. بنابراین در پژوهش حاضر علاوه بر ورزشکاران بازنشسته، مدیران ورزشی نیز به منزله نمونه دیگری از این مطالعه انتخاب شدند تا دیدگاه های آنان درباب این فرآیند مشخص شود.

در مدل مفهومی بازنشستگی ورزشی بیان شده که درجه یا میزان داوطلبانه بودن یا به عبارت دیگر داشتن کنترل در مورد تصمیم به کنارهگیری به عنوان یک عامل اصلی، موجب تغییر کیفیت سازگاری با زندگی پس از دوران قهرمانی میشود

سخن آخر اینکه تحقیق حاضر درک بهتری از فرایند کناره گیری از ورزش و کیفیت سازگارشدن ورزشکاران کشور با مشکلات و مسائل بازنشستگی ورزشکاران فراهم آورد. ماحصل نتایج تحقیق این شد که درک ورزشکاران ایرانی از دستیابی به اهداف و موفقیت های ورزشی، داشتن کنترل در مورد زمان خداحافظی از ورزش، و نیز وضعیت تحصیلی اجتماعی آنها فاکتورهای درجه اولی هستند که میتوانند کیفیت سازگارشدن با مسائل و مشکلات دوران بازنشستگی ورزشی را تحت الشعاع قرار دهند. در حالی که سپری کردن فرایندی تدریجی برای کناره گیری از ورزش قهرمانی، داشتن برنامه قبلی برای زمان بازنشستگی و سن کناره گیری فاکتورهایی با درجهی اهمیت کمتر هستند که ممکن است با کیفیت دوران بازنشستگی ورزشکاران ایرانی مرتبط باشند.

نتیجه گیری کلی

در مجموع تحقیق ما نشان داد که کیفیت سازگاری با بازنشستگی ورزشی چندوجهی و پیچیده است و کناره گیری از ورزش قهرمانی رویداد مهمی است که می تواند اثر قابل ملاحظه ای بر زندگی ورزشکار داشته باشد.

راهکارها و پیشنهادات

در فرآیند بازنشستگی ورزشکاران، سازمان های ورزشی می توانند با دادن وظایفی در فعالیت های سازمان، از ورزشکاران حمایت نمایند و هم چنین شیوه های خوبی شامل کمیته ورزشکاران، فرآیند مشاوره ورزشکاران در تصمیم گیری، فرآیندهای خاص انتخاب ورزشکاران در هیئت ها، تسهیلات و برنامه های برای حمایت و گسترش نظرات ورزشکاران، اولویت دسترسی ورزشکاران به اشتغال و یا فعالیت داوطلبانه در برنامه های سازمان ورزش را در برگیرد.

برخی از عوامل می تواند کیفیت زندگی بعد از ورزش را تحت تاثیر قرار دهد. به عبارت دیگر، برخی عوامل می تواند در ایجاد مشکلاتی که ورزشکاران تجربه میکنند، سهیم باشد. یکی از این عوامل حمایت ها و پشتیبانی هایی است که ورزشکاران دریافت می کنند زیرا ورزشکارانی که حمایت های بیشتری را دریافت می کنند، مشکلات کمتری را تجربه می کنند.

توجه بیش از پیش به مسائل و مشکلات ورزشکاران بازنشسته توسط مربیان، مدیران، روانشناسان، سازمان ها و ارگان های متولی ورزش قهرمانی

کمک به تامین آتیه ورزشکاران ملی و بین المللی و خانواده آن ها،

فراهم آوردن شرایط و تسهیلات بیمه ای مناسب،

تهیه و تدارک کلینیک ها تخصص مشاوره بازنشستگی، و

فراهم آوردن شرایط بهبود هر چه سریع تر یا کاهش پیامدهای ناشی از آسیب های ورزشی

منابع

1. تجاری، فرشاد؛ مشکل گشا، الهام (1392) روند انتقال ورزشکاران از ورزش قهرمانی به بازنشستگی: مدل مفهومی چارنر و اسچلزبرگ، مطالعات مدیریت ورزشی، 5(19)، صص 80-63.

2. صالحی، حمید؛ امیرپور نجف آبادی، ندا؛ نمازی زاده، مهدی (1393) عوامل اثرگذار بر فرایند کناره گیری از ورزش قهرمانی در ورزشکاران بازنشسته ایرانی، رفتار حرکتی، بهار 6(15)، صص 143-56.

1. Archer DE. Preparing for exit from sport: A phenomenological examination of the pre-transition experiences of Division I female intercollegiate athletes: Oklahama State University; 2011.

Hemmatinezhad M., Benar N., Hashemi M, Moemeni S. (2013). The causes of career termination from sport and their relationship to post-retirement difficult among