اهمیت و جایگاه قرض الحسنه در قرآن کریم

بسم الله الرحمن الرحیم 

یکی از آموزه های انسان ساز دین مقدس اسلام در عرصه ای اجتماعی و اقتصادی ، سفارش و توصیه به قرض دادن به نیازمندانی است که در خواست قرض می کنند . در آیات و روایات این مساله مورد تاکید قرار گرفته است که در این نوشتار به اهمیت قرض از منظر قرآن کریم اشاره می شود .

در قرآن ، سیزده بار با واژه های گوناگون ، سخن از قرض به میان آمده است . هرجا کلمه ای قرض در قرآن آمده به دنبال آن کلمه ای « حسنا » نیز آمده است [1]. از این رو در اسلام به وام بی بهره « قرض الحسنه » می گویند. این ترکیب قرآنی بیانگر آن است که قرض دادن باید به صورت نیکو انجام شود . نیکویی آن را می توان از چند جهت تصور کرد : 1 ) آبرومندانه باشد ، 2 ) بی منت باشد ، 3 ) بدون چشم داشت به سود و بهره باشد ، 4 ) برای خشنودی خدای سبحان باشد ، 5 ) از روی میل و علاقه باشد .

نکته ای شایان توجه در بحث قرض ازمنظرقرآن کریم این است ، که هرجا کلمه قرض به کار رفته ، مقترض یعنی قرض گیرنده ، خدای سبحان معرفی شده است ، که این مطلب اوج اهمیت و فضیلت قرض را بیان می کند.

به عنوان نمونه چند آیه ای مربوط به قرض را ، مورد بررسی مختصر قرار می دهیم .

1 ) در آیه ای 12 سوره مایده خدای سبحان خطاب به بنی اسرائیل فرمود :«... لئن اقمتم الصلاه و آتیتم الزکاه و آمنتم برسلی و عزرتموهم و اقرضتم الله قرضا حسنا لاکفرن عنکم سیئاتکم و لادخلنکم جنات تجری من تحتها الانهار... ، اگر نماز به پا دارید و زکات بدهید و به رسولانم ایمان بیاورید و آنان را یاری کنید و قرض الحسنه به خدا بدهید ، گناهان شما را محو می کنم و شمارا در باغ های از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می کنم ».

از این آیه در باره ای قرض الحسنه چند نکته قابل استفاده است :

الف ) این دستور به قدری مهم است که قرآن کریم آن را پس از نماز ، زکات ، ایمان و یاری رسولان خدای سبحان ، ذکر می کند ؛

ب ) مساله ای قرض در ادیان پیشین نیز از دستورات مهم خدای سبحان بوده است ؛

ج ) پاداش آن بخشش گناهان و بهشت پر نعمت است ؛

د ) قرض الحسنه قرض دادن به خدای سبحان است ، یعنی مورد پذیرش حق است و گویا خداوند دستش را به جای دست مستمند قرار می دهد و آن را اخذ می کند .

2 ) در آیه ای 20 سوره مزمل خدای سبحان می فرماید :« و اقیموا الصلاه و آتوا الزکاه و اقرضوا الله قرضا حسنا ، نماز را بر پا دارید و زکات را ادا کنید و به خدای سبحان قرض الحسنه دهید ».

چنانکه مشاهده می شود در این آیه نیز سه نکته ای مهم قابل توجه است :

الف ) قرض الحسنه ، بعد از نماز و زکات که دو فرع مهم از فروع دین به حساب می رود ، به عنوان سومین دستور ذکر شده که بیانگر اهمیت آن است .

ب ) قرض الحسنه ، قرض دادن به خدای متعال است ، و گویا قرض دهنده با خدای سبحان معامله می کند و خداوند قرض او را می پذیرد .

ج ) این اصل مقدس و مهم ، مانند نماز و زکات ، بایستی در سطح وسیع و همگانی ، انجام شود از این رو ، در آیه ای فوق با واژه ای جمع « اقرضوا »، به عموم مردم اعم از زن و مرد خطاب شده است.

3 ) قرآن کریم در آیه ای 17 سوره تغابن ، در باره ای قرض الحسنه می فرماید :« ان تقرضوا الله قرضا حسنا یضاعفه لکم و یغفر لکم و الله شکور حلیم ، اگر به خدای سبحان قرض الحسنه دهید ، آن را برای شما چند برابر سازد و شما را می بخشد و خداوند تشکر کننده و بردبار است ».

در این آیه ای مبارکه نیز به چند نکته در مورد ارزش و اهمیت قرض دادن ، اشاره شده است :

الف ) قرض دادن به مومنان ، به منزله ای قرض دادن به خدای سبحان و مورد پذیرش آن ذات مقدس است ؛

ب ) قرض دادن موجب افزایش نعمت به چندین برابر مقدار قرض می گردد ، قابل توجه است که کلمه « یضاعفه لکم / له / لهم ، برای قرض دهنده چند برابر می افزاید » در چهار آیه بعد از بحث قرض مطرح شده است که بیانگر برکت آوری قرض در زندگی است ؛ لذا در روایات قرض دادن به مومنین از صدقه دادن افضل و برتر بیان شده است ؛(تفسیرقمی ، ج2 ، ص351 ).

ج ) موجب آمرزش گناهان از سوی خدای متعال می شود ؛

د ) خداوند از قرض دهنده تشکر می کند ؛ یعنی آن را به نیکی می پذیرد و با پاداش های دنیوی و اخروی جبران می نماید.

بنابراین ، قرض دادن به کسانی که تقاضای قرض می کنند آثار و برکاتی مادی و معنوی فراوان دارد از غفران و آمرزش گرفته تا چند برابر پاداش دنیوی و اخروی دادن خدای سبحان به قرض دهنده .

[1] - مانند آیات : 245 بقره ، 12 مایده ، 11 و 18 حدید ، 17 تغابن ، و 20 مزمل .