عوارض تمدن صنعتی

عوارض تمدن صنعتی ؟

متن و یادداشت ذیل را خطیب نامی معاصر و دانشمند معظم ، مرحوم محمد تقی فلسفی واعظ مشهور حدود پنجاه سال قبل بیان نموده است که باحال و روز امروز ما همخوانی دارد ... فرموده است که : نیمه ی قرن بیستم گفتگو از این بود که بشر در تمدن صنعتی ، حق و فضیلت را از یاد برده ، عدل و انصاف را فراموش کرده ، و سجایای انسانی را ترک گفته است . ولی امروز می گویند پیشرفت علوم طبیعی و گسترش سلطه ی ماشین در کشورهای پیشرفته نه تنها باعث انحطاط اخلاق اجتماعی شده است بلکه مشکلات و مصائب دیگری را نیز در شئون مختلف زندگی ببار آورده و سعادت بشر را در معرض خطر جدی قرار داده است . از این رو چندی است که این تمدن با وضع موجودی که دارد مورد انتقاد غربیان قرار گرفته و کسانی با آن به مخالفت برخواسته اند . برای مزید اطلاع و روشن شدن مطلب لازم است در اینجا به پاره ای از انتقادات شان اشاره شود و قسمتی از عوارض شوم و زیانبخش تمدن صنعتی ، که هم اکنون مبتلا به بشر شده است ، مورد برسی قرار گیرد . بسیاری از دانشمندان غرب عقیده دارند که سلطه ماشین در جوامع غربی و نفوذ عمیق آن در جمیع مظاهر زندگی ، شخصیت آدمی را درهم شکسته ، خلاقیت فکر و ابتکار اندیشه را کاهش داده ، ارزش استقلال و اراده را از میان برده ، و مردم را به صورت ابزارهای صنعتی در آورده است . ؟ تکنیک و ماشین که تا میانه راه تمدن صنعتی در خدمت آدمی و برای رفاه و آسایش آدمی بود اینک به مرحله ای رسیده است که آدمی را مسخر ساخته و به خدمت خود درآورده است . این امر را لوئی منفورد Louis Mainford در کتاب افسانه ی ماشین ، به خوبی طرح کرده است . وی می گوید : که در شرائط فعلی ، جامعه غربی از ماشین پیروی میکند . یعنی در حقیقت راه و روش زندگی به وسیله ماشین تعیین می شود ، و اراده ی انسان توسط ماشین انجام میگیرد . دولتها و سازمانها هرچند از خود اختیاری دارند و صاحب اقتدار می باشند ولی در معنی از خود اختیاری ندارند و کاملا تابع ماشین و منطق خاص آن شده اند . در جوامع غربی، اجسام و اشیاء یعنی کالاها و محصولات ماشین بر مردم و گروه های مختلف اجتماعی مسلط شده اند و این سلطه ی مخوف و سرد و بی روح ، روز به روز فزونی می یابد و بیشتر می شود و پیشتر میرود . احساس افراد جامعه این است که با ماشین همجنس شده اند و سرنوشت مشترکی یافته اند و این نظامات و تشکیلات ماشینی است که همه کارها را انجام می دهد و افراد دیگر نمیتوانند از خود ابتکاری نشان دهند ، و ماشین حتی عدالت ، آزادی ، دموکراسی ، و رفاه افراد را نیز در اختیار خود گرفته است و به همین دلیل ، اشخاص در مقابل این دستگاه عظیم اجتماعی ماشینی شده ، اراده ای ندارند و حتی احساس شخصیت انسانی نمی کنند و به خوبی متوجه شده اند که در تنظیم و اداره ی امور وظیفه و سهمی به آنان محول نشده و همانند پیچ و مهره هائی در دستگاه جامد و حاکم هستند .! یکی دیگر از عوارض زیانبخش تمدن صنعتی ، فرد گرائی است که اثر علمی آن پاشیده شدن خانواده ، برهم خوردن روابط خانوادگی ، از هم گسستن پیوندهای روحی ، و پایمال شدن عواطف انسانی است . فردگرائی در جوامع غربی، بیماری افسردگی ببار آورده و افراد بسیاری را آنچنان بی نشاط و دل مرده ساخته که از خویشتن مایوس شده اند ، وجود خود را لغو و بیهوده تلقی می کنند ،زندگی را پوچ و بی معنی میدانند و برای آنکه از این وضع رنج آور و دردناک رهایی یابند اغلب دست به خودکشی می زنند . هم اکنون قسمت مهمی از خودکشی غربیان معلول این حالت روحی است . روانپزشکان می گویند : بیماری افسردگی آنچنان بشر قرن حاضر را در محاصره ی خود قرار داده و به سرعت در روح انسانها لانه میکند که باید این قرن را قرن افسردگی نامید . در دنیای کنونی بیش از دویست میلیون بیمار افسرده وجود دارد و هرسال میلیون ها بر آن افزوده می شود . در شهرهای بزرگ که همه چیز غول آسا است احساس افسردگی شدت وحدت بیشتری دارد و افراد به سبب نابود شدن الفت ها و همبستگی ها ، خود و زندگی خود را پوچ و تهی می بینند ، از این رو خیلی زودتر مفهوم خستگی از حیات و بیگانگی از همه چیز را احساس می کنند . بالا رفتن میزان جرائم و جنایات و شدت یافتن قساوتها و سنگ دلی هایی که حتی در شان درندگان و سباع نیست آنهم در ممالک و اجتماعاتی که افکار و اندیشه های خود را طلیعه ی ایجاد مدینه فاضله می دانستند ارمغان سلطه ماشین و اوضاع و احوالی است که اشاره شد.