گردشگری هوشمند در ایران: از امل تا عمل

رشد فناوری ­های ارتباطی و اطلاعاتی طی سال­های اخیر جنبه­ های متفاوتی از حیات بشر را با تغییرات و تحولات شایان توجهی مواجه کرده اند. صنعت گردشگری یکی از صنایعی است که همسو با این رشد جهان شمول، با تغییرات بی­سابقه­ای مواجه شده است. این همسویی منجر به ایجاد شکل نوینی از گردشگری تحت عنوان " گردشگری هوشمند" شده است. به زعم فیلیپس[1](2000) این شکل از گردشگری را می­ توان اتخاذ یک رویکرد جامع، بلند مدت و پایدار برای برنامه­ ریزی، توسعه، بهره ­برداری، بازاریابی محصولات و مشاغل گردشگری دانست. وی بر این عقیده است که گردشگری هوشمند به واسطه دو تکنیک مکمل تقاضای هوشمند[2]و تکنیک­ های مدیریتی و بازاریابی هوشمند[3]شکل می­گیرد. در باب اهمیت این شکل از گردشگری می­توان گفت: ضمن آن که می­تواند از اقتضائات بلافصل جوامع مدرن به شمار رود، بسترساز تحقق گردشگری برای همه/ گردشگری قابل دسترس[4] نیز است. با این همه تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند همچون سایر شاخه ­های گردشگری در گروه برنامه ­ریزی و سیاستگذاری صحیح است. مبرهن است که سیاستگذاری اصولی و صحیح در راستای تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند در گرو توجه به الزامات و بستر­های مورد نیاز این شکل از گردشگری است.

پژوهشگران و صاحبنظران متعددی چون لی[5] و همکاران(2020)، گرتزل[6] و همکاران(2015) و میسرا[7](2017) به واکاوی الزامات تحقق گردشگری هوشمند به منظور دستیابی به سیاستی متقن و اصولی دست زده و به نکات شایان توجهی اشاره کرده اند. لی و همکاران بر این عقیده اند که مقاصد هوشمند[8]، محیط هوشمند و تجارب هوشمند[9]از الزامات تحقق پذیری گردشگری هوشمند اند. گرتزل و همکاران نیز بر این عقیده اند که تحقق گردشگری هوشمند به جد به توسعه فناوری­ها در منطقه مورد نظر وابسته است. همچنین میسرا در این مورد بیان می­کند که مهم­ترین بستر برای تحقق گردشگری هوشمند، وجود سیستم­های هوشمند و توان بهره­برداری افراد از آن­ها است. بدیهی است میزان توسعه فناوری­های ارتباطی و اطلاعاتی نقش شایان توجهی را در محقق شدن این شکل از گردشگری ایفا می­کنند، با این همه الزامات عملیاتی شدن این شکل از گردشگری، به عوامل دیگری وابسته است که به صورت زنجیره­ بستر مناسبی را به منطور شکل­گیری پایدار آن فراهم می­کنند. توجه به این زنجیره عوامل موجب می­شود گردشگری هوشمند از سطح ایده و امل فراتر رود به عملیاتی شدن نزدیک­تر شود.

 

طی سال­های اخیر ایده گردشگری هوشمند و شهر هوشمند در ایران و نوید تحقق آن از سوی مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و بسیاری از فعالان خوزه گردشگری و هوشمند­سازی به گوش می­ رسد. با این همه نباید از خاطر برد که تحقق تام این شکل از گردشگری در وهله نخست در گرو تحقق الزامات ان است. بدون شکل­گیری کامل زنجیره الزامات تحقق گردشگری هوشمند سخن گفتن از عملیاتی شدن ایده گردشگری هوشمند آرزویی بیش نیست. یا دست کم آن که بدون شکل گیری این الزامات نمی­توان انتظار پایداری را از طرح­های هوشمندسازی در زمینه گردشگری داشت. در این راستا ضروری است اشاره کوتاهی به این زنجیره الزامات شود. یکی از مهم­ترین الزامات تحقق گردشگری هوشمند و به عبارتی حلقه نخست زنجیره را می­ توان توسعه فناوری­ های اطلاعاتی و ارتباطی دانست. بدیهی است که سطح توسعه یافتگی این فناوری­ها در مناطق مختلف بر تحقق گردشگری هوشمند اثر­گذار است. توسعه و بهبود کیفیت زیر­ساخت­ های سخت ­افزاری و نرم ­افزاری، تسهیل امکان دسترسی همگانی به اینترنت پرسرعت و افزایش سرعت کاوش(سرچ) از جمله مفاهیمی اند که می­توان ان­ها را ذیل مقوله توسعه فناوری­های ارتباطی و اطلاعاتی گنجانید. علاوه بر این نباید از خاطر برد که مقبولیت و استفاده حداکثری از امکانات هوشمند در هر زمینه­ ای به میزان توانمندی افراد در بهره­ مندی از ان­ها وابسته است. بدین ترتیب می­ توان در اولویت­ بندی الزامات تحقق گردشگری هوشمند توانمند­سازی افراد در بهره­مندی از امکانات و تسهیلات هوشمند را در جایگاه دوم قرار داد. تحقق این امر مستلزم اموزش­های مستقیم و ضمنی از مجاری متعددی است. لازم است این آموزش­ها به نحوی صورت پذیرند که آحاد مردم با سطوح متفاوت سواد، آگاهی یا مهارت نسب ت به بهره­مندی از امکانات و تسهیلات هوشمند از جمله اینترنت اشیاء[10]توانمند شوند. بی ­توجهی به این مساله خود می ­تواند زنگ خطری برای ناپایداری یا عقیم ماندن طرح ­های هوشمندسازی در هر عرصه از جمله گردشگری باشد. نکته شایان توجه دیگر در خصوص تحقق تام و پایدار ایده گردشگری هوشمند، هوشمند­سازی جامع خدمات گردشگری است. این موضوع به این معنا است که باید مجموعه خدمات گردشگری همسو با یکدیگر در راستای یک هدف واحد که همانا عملیاتی شدن هوشمند­سازی در عرصه گردشگری است، سامان­دهی شوند. هوشمندسازی یک بعد از خدمات و غفلت از دیگر ابعاد به هر دلیل و با هر توجیهی نتیجه­ای جز ناپایداری طرح هوشمند­سازی را در بر نخواهد داشت. لازم است در این راستا سیستم­ های رزرو، سیستم خدمات حمل و نقل، سیستم خدمات اقامتی-تفریحی و خدماتی همسو و همگام با یکدیگر هوشمند­ و احاد جامعه نیز در راستای بهره­مندی از این خدمات هوشمند توانمند شوند. از دیگر سو حلقه شایان توجه دیگر در این زنجیره، حکمرانی هوشمند[11]در کنار تمرکز­زدایی از قدرت دولت بر عرصه گردشگری است. چارچوب حکمروایی و مدیریت هوشمند لایه دار و چندسطحی است که با تمرکز بر موضوعات شفافیت و قابل سنجش برای شهروندان در نظر گرفته می­شود(غلامی نورآباد و همکاران، 1401: 121). این سطح از حکمرانی در گردشگری نیز باید متوجه شفافیت و پاسخگویی، مشارکت شهروندان و نظارت ایشان باشد. اقتصاد هوشمند[12] حلقه دیگری از زنجیره الزامات تحقق گردشگری هوشمند است که غالبا در برنامه­ریزی­ها و سیاستگذاری­ها برای هوشمندسازی گردشگری مغفول می­ماند. از جمله پیشران­های اقتصاد هوشمند می­توان به توسعه زیرساخت شبکه­ها، گسترش سامانه­های نرم افزاری و توسعه کالا­ها و خدمات دیجیتال اشاره کرد. اقتصاد هوشمند را می­توان از جنبه­های گوناگونی تعریف کرد. با اتکا به رویکرد فناورانه اقتصاد هوشمند را می­توان حاصل کاربرد فراگیر فناوری­های هوشمند در تمامی ابعاد اقتصاد از جمله کارکرد درونی سازمان­ها، مبادلات میان سازمان­ها، افراد و اشیاء دانست. در این رویکرد حوزه تمرکز بر استفاده از فناوری­های هوشمندساز از جمله اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و کلان داده­ها است. رویکرد قدرت هوشمند نیز رویکرد دیگری است که می­توان از خلال ان اقتصاد هوشمند را اقتصادی دانست که در آن تبدیل منابع به قدرت اقتصادی صورت می­گیرد. در این رویکرد لازمه رسیدن به قدرت اقتصادی، اتخاذ راهبرد بهینه مدیریتی است. به طور خلاصه می­توان مدعی شد که تحقق تام و پایدار گردشگری هوشمند در ایران در گروه توجه به زنجیره الزاماتی است که در خلال متن به اختصار مورد توجه قرار گرفتند. در صورت بی­توجهی به هر یک از این عوامل گردشگری هوشمند می­تواند در سطح ایده یا آرمان باقی بماند، عملیاتی نشود یا دست کم پایدار نباشد. بدین ترتیب به نظر می­رسد لازمه تحقق تام و پایدار گردشگری تحقق الزامات ان به صورت زنجیره­ای است.

 

_منابع:

غلامی نورآباد، هادی، میره­ای، محمد و جاوید، علیرضا.(1400). تبیین الگوی حکمروایی هوشمند با رویکرد مشارکت مردمی در تصمیم­گیری شهری(نمونه موردی: کلانشهر تهران).(1)26. 120-138.

Gretzel, U. , Werthner, H. , Koo, C. , & Lamsfus, C. (2015c). Conceptual foundations for understanding smart tourism ecosystems. Computers in Human Behavior, 50, 558-563. DOI:10.1016/j.chb.2015.03.043.

Lee, P., Hunter, W. C., & Chung, N. (2020). Smart tourism city: Developments and transformations. Sustainability, 12(10), 3958. DOI:10.3390/su12103958.

[1] Phillips

[2] Smart demand

[3] Smart marketing

[4] Accessible tourism

[5] Lee

[6]Grätzel

[7] Misera

[8] Smart destinations

[9] Smart experiences

[10] Internet of Things

[11] Smart governance

[12] Smart economy

---