اهمیت آموزش خداشناسی و معنویت گرایی به دانش آموزان

بسم الله الرحمن الرحیم 

به طورکلی ، یکی از مهم ترین وظایف پدرو مادر در محیط خانه و مدیران و معلمان در محیط مدرسه ، پرورش و تقویت خداشناسی و معنویت گرایی در اطفال و شاگردان است ؛ زیرا نخستین سنگ بنای علم ومعرفت ، خدا شناسی است :« اول العلم معرفه الجبار»( محمدی، ص 19) ومهمترین مساله و با ارزشترین موضوع ، بحث خداشناسی است. چنانکه امیرمومنان علی(ع) می فرماید:« معرفه الله اعلی المعارف ، بالاترین معارف، شناخت خدای متعال است »(لیثی واسطی ،1376 ، ص486 ) بدون تردید ، یکی از مهم ترین نشانه های خداشناسی و خداپرستی (البته در کنار عمل به سایر آموزه های دینی) ، نماز است که برای ذکر و یاد خدای سبحان ، به اقامه آن دستور داده شده است: « ... و اقم الصلاه لذکری ، و نماز را برای یاد من برپا دار »( طه/ 14 ) همچنین نظر به اهمیت نماز است که قرآن کریم درآیات متعدد ، به اقامه آن فرمان می دهد (هود / 114 . بقره / 43 ، 83 و 110 . نساء/ 77. انعام/ 72 . یونس/ 87 . اسراء/ 78 . حج / 78 . نور/ 56 . روم / 31 . عنکبوت / 45 . لقمان / 17 . احزاب/ 33 . مزمل/ 20 ).

درباره ضرورت پرداختن والدین و مدیران و معلمان ، به پرورش ایمان و خداشناسی در اطفال و دانش آموزان ، افلاطون حکیم بلند آوازه یونان باستان ، سخنان قابل توجه دارد، او می گوید :« نباید قناعت بورزیم به این که عقول فرزندانمان را فقط بانورعلم منور بسازیم... بلکه بالاترازهمه این ها، واجب است اصول دین را دردرون آنان که طبیعت به ودیعت نهاده است، برویانیم، آن اصول دین که منشاظهوراعتقادات قوی می شود ومیان انسان وخدا ارتباط ایجاد می کند. قطعا خدا است اول ، خدا است وسط، خدا است آخرهمه کائنات ...

ایمان به وجود او(خدا) پایه اساسی همه ی قوانین است . این عقاید بزرگ وضروری است که باید فرزندان را با فرهنگ آنها تربیت نمود ... این عقاید به سه موضوع برمی گردد : وجود الله، نظاره او برهستی و عدل مطلق او که هیچ تمایلی راه به آن ندارد. انسان بدون این عقاید ، دراین دنیا در تصادف گم می شود...

پس سزاوار است که ازهمان نخستین سالیان عمرفرزندان برای کاشتن بذر این عقاید مقدس در دلهای همه آنان پیشدستی شود... هرتربیتی که دینی نباشد ناقص است و باطل و هردولتی که شهروندانش ازاین اصول بزرگ رویگردان یا ازدیدن آنها نابینا باشند ، آن دولتی است رو به زوال »(جعفری ، 1388 ، ص400 ).

آری اگر نهال خدا شناسی و خدا باوری و نماز که یکی ازمظاهر بارز خداشناسی وخداپرستی است ، در وجود دانش آموزان و شاگردان ، از طریق تعلیم وتربیت صحیح کاشته ، آبیاری و تبدیل به درخت پربار گردد ، آن زمان است که بسیاری ازمعضلات اجتماعی حل و زندگی ها سبک و فرهنگ اسلامی ، به خود می گیرد .

 سفارش به آموزش نماز به کودکان

مساله ای آموزش نماز به اطفال وکودکان ، یکی از موضوعات مهمی است که در روایات معصومین علیهم السلام ، نسبت به آن زیاد سفارش شده است. این مطلب از یکسو اهمیت فوق العاده نماز این فریضه ای بزرگ الهی را بیان می کند و از سوی دیگر مسئولیت والدین و همچنین مدیران و معلمان را سنگین تر می سازد ، تا در امر آموزش نماز به اطفال و کودکان و دانش آموزان خود ، کوتاهی نکنند و آنها را ، چند سال قبل از رسیدن به تکلیف، با نماز آشنا سازند.

روایاتی که این مطلب را بیان می کند زیاد است ، در اینجا به عنوان نمونه به ذکر چند روایت بسنده می کنیم :

الف ) امیرمومنان علی علیه السلام می فرماید:« علموا صبیانکم الصلاه و خذوهم بها اذا بلغوا ثمانی سنین ، نماز را به فرزندان خود تعلیم دهید ، و چون به هشت سالگی برسند آنان را وادار به خواندن این فریضه الهی نمایید »(حرعاملی ، 1409، ج4 ، ص 21 ).

ب ) امام باقر علیه السلام می فرماید: « انا نامر صبیاننا بالصلاه اذا کانوا بنی خمس سنین فمروا صبیانکم بالصلاه اذا کانوا بنی سبع سنین ، ما فرزندان خود را در پنج سالگی امر به نماز می کنیم ، پس شما در سنین هفت سالگی آنان را نسبت به نماز، تمرین دهید »( همان ، ص 19 ).

ج ) معاویه بن وهب که از راویان بلند مرتبه و معتبر احادیث اسلامی است ، می گوید از امام صادق علیه السلام پرسیدم : کودک را باید در چه سن و سال در ارتباط با نماز قرار داد ؟ حضرت فرمود : بین شش تا هفت سالگی « عن معاویه بن وهب قال: سالت ابا عبد الله (علیه السلام) فی کم یوخذ الصبی بالصلاه فقال فیما بین سبع سنین و ست سنین »( همان ، ص 18 ). 

چنانکه مشاهده می شود روایات فوق ، آموزش نماز به اطفال را از سن شش الی هشت سالگی بیان می کند ، هرچند این کار یعنی آموزش نماز به اطفال در این سن ، یک عمل استحبابی و فضیلتی است ، ولی علاوه براین که اهمیت این فریضه ای بزرگ الهی را نشان می دهد ، به این نکته نیز اشاره دارد که آموزش نماز بایستی در سن کودکی صورت بگیرد ، تا مثل نقش بر سنگ ماندگار شود وهیچ وقت در زندگی انسان مورد غفلت و فراموشی قرار نگیرد ؛ زیرا براساس فرمایش امام علی علیه السلام :« العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر »(کراجکی، 1410 ، ج 1 ، ص 319 ). آموزش نماز در کودکی نیز، مانند نقش درسنگ ماندگار است.

 ضرورت توجه به عقاید اسلامی وفرائض دینی کودکان

تربیت نیکو ویاد دادن عقاید ، اخلاق و احکام به فرزند و کودک ، علاوه براین که یکی از حقوق فرزند برپدر است ، از منظر اسلام عزیز این مطلب فوق العاده مورد تاکید قرار گرفته (تحریم/ 6 ) وکوتاهی در این زمینه شدیدا مذمت شده است. چنانکه روایتی از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل شده است که فرمودند :« ویل لاولاد آخر الزمان من آبائهم فقیل یا رسول الله من آبائهم المشرکین فقال لا من آبائهم المومنین لا یعلمونهم شیئا من الفرائض و اذا تعلموا اولادهم منعوهم و رضوا عنهم بعرض یسیر من الدنیا فانا منهم بریء و هم منی براء ؛ وای برفرزندان آخرالزمان از پدران شان ، سوال شد : یا رسول الله ! این نگرانی شما از پدرانی است که در آینده مشرک خواهند شد ؟ فرمودند: نه ، از پدران مومنی است که به ظاهر ، انسان های معتقدی هستند ، اما (به سرنوشت و آینده اعتقادی فرزندان شان بی توجهند و گمان می کنند همین که دنیای فرزندان شان را آباد کنند ، وظیفه خود را انجام داده اند و) چیزی از فرائض( و عقاید دینی) را به آنها یاد نمی دهند ، و اگر فرزندان شان بخواهند آن را یاد بگیرند ، آنها را منع می کنند و به بهره ی اندکی از دنیا ، برای آنها راضی می شوند ، من از آنان (چنین پدرانی) بیزارم و آنها از من بیزارند » (شعیری،[بی تا] ، ص 106 ).

این تعبیررسول خدا (صلی الله علیه وآله) ، نسبت به پدرانی که در تعلیم فرائض دینی فرزندان شان کوتاهی می کنند ، ازیکسو اهمیت فراگیری معارف و فرائض دینی را بیان می کند واز سوی دیگر مسئولیت خطیر و سنگین پدران و معلمان را گوشزد می نماید ؛ زیرا معلمان نیز ؛ همان طور که بایستی مانند پدر احترام شوند ، مسئولیت پدر را نیز ، دارند. چنانکه امیرمومنان علی علیه السلام می فرماید : « قم عن مجلسک لابیک و معلمک و ان کنت امیرا، به احترام پدر و معلمت از جای خود بلند شو ، هرچند فرمانروا باشی » (تمیمی آمدی ، 1366 ، ص 136 ).

بنابراین ، همان طور که احترام معلمان مانند پدر لازم و بایسته است ، مسئولیت معلمان نیز ، مانند پدر در قبال شاگردان و دانش پژوهان ، سنگین و خطیر است ؛ زیرا بین حق و تکلیف ، رابطه ای عمیق و دوسویه وجود دارد ، یعنی هرجا حق زیاد باشد ، مانند حق پدر و مادر بر فرزند ، از آن طرف ، مسئولیت هم بسیار سنگین است ، مانند مسئولیت پدرو مادر در قبال فرزند ، همین طور ، وقتی معلم شبیه پدر بر شاگرد حق داشته باشد ، مسئولیت شبیه پدر را نیز ، در قبال شاگردان ودانش آموزان خود دارد.

خلاصه این که با توجه به روایت و مطالب فوق ، برمدیران ومعلمان لازم است که علاوه بر اهمیت دادن به مساله آموزشی شاگردان ، مساله معنویت گرایی و آشنای با نماز وسایر فرائض دینی آنها را نیز ، بیش از پیش مورد توجه ، قرار دهند.