تعیین الگوها و شاخص های موثر در استعدادیابی ورزشکاران نخبه

امروزه موفقیت در میادین بین المللی ورزش شاخص توسعه و پیشرفت ملتها است. با نگاهی اجمالی به کشورهایی که در صدر جداول مدالی بازیهای جهانی و المپیک قرار دارند، مشخص می شود این کشورها نه تنها در حوزه زیرساخت های ورزش، بلکه در سایر حوزه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی توسعه یافته هستند. لازمه موفقیت پایدار در میادین بین المللی ورزش توجه ویژه به امر پشتوانه سازی است. طبیعی است پشتوانه سازی کارامد از طریق توجه صحیح به روش های علمی استعدادیابی میسر است. استعدادیابی ورزشی فرایند کشف قابلیت های بالقوه ورزشکاران و تعیین انطباق این قابلیت ها بر پارامترهای اساسی و موثر در رشته های ورزشی مختلف است. به عبارتی دیگر استعدادیابی ورزشی به معنای شناسایی و کشف آن دسته از قابلیتهای بالقوه افراد است که قابلیت پروراندن داشته باشند. استعدادیابی بهینه در ورزش باید الگویی کارامد و همه جانبه ارائه دهد و تمام جزییات را که در نتیجه نهایی دخیل اند، به درستی لحاظ کند.

مطالعات استعدادیابی ورزشی از سال 1975 با ارائه الگوهای پایه آغاز شد. بعد از سال1990 به دلیل ضعف های این الگوها و اینکه بیشتر روی شاخص های خاصی تکیه داشتند و توجه کافی به همه حوزه های آنتروپومتریکی، فیزیولوژیکی، بیومکانیکی، روانی و مهارتی نداشتند، مطالعات به سمت تعیین شاخص های استعدادیابی رشته های ورزشی و هنجاریابی ورزشکاران نخبه به صورت تخصصی پیش رفت تا سهم تمام پارامترهای درگیر در نتیجه ملاحظه شود. بنابراین الگوهای نظری معتبر و جدیدتری که توسط صاحبنظران تدوین شده باشد، وجود ندارد. به نظر می رسد اکنون با مطالعات مفصل انجام گرفته در زمینه تعیین شاخص های موثر و هنجاریابی ورزشکاران نخبه در سالیان اخیر، می توان الگوهایی کارامد و همه جانبه آن هم مختص هر رشته ورزشی به طور اختصاصی مطرح کرد. به عبارتی تمرکز بر شناسایی مهمترین شاخصها و هنجاریابی ورزشکاران نخبه است. درحالیکه روش یا الگویی که بتواند همه متغیرهای تعیین شده را به عنوان مجموعه ای از توانایی های فرد در نظر بگیرد و در صورت لزوم وزن متغیرها را نیز ملاحظه کند، وجود ندارد. در واقع یکی از دشوارترین مسائل در خصوص استعدادیابی، تعیین سهم هر یک از عوامل مذکور برای موفقیت در ورزشی خاص است. بدیهی است پیشاپیش مساوی لحاظ کردن سهم همه این عوامل در کلیه ورزشها و حتی در ورزشی خاص کار درستی نخواهد بود. به علاوه، اندازه گیری بعضی عوامل جسمانی و فیزیولوژیکی آسانتر از اندازه گیری عوامل روانی و مهارتی است. بنابراین پیش بینی اجرای موفقیت آمیز ورزشکار در ورزش هایی که عوامل جسمانی و فیزیولوژیکی سهم زیادی در آنها دارند (مانند قایقرانی و وزنه برداری)، چندان دشوار نخواهدبود؛ برعکس پیش بینی موفقیت در ورزشهای پیچیده که علاوه بر عوامل جسمانی و فیزیولوژیکی بر مهارت و تصمیم گیری نیز تکیه دارند، دشوارتر خواهد بود.

طی سالیان اخیر در حوزه مطالعات استعدادیابی سعی بر این بوده است که ابتدا شاخص های تعیین کننده در شناسایی ورزشکاران رشته های مختلف ورزشی به درستی مشخص شود؛ در ادامه هنجار ورزشکاران نخبه این رشته های ورزشی به دست آید تا امکان مقایسه سایر ورزشکاران با ورزشکاران نخبه فراهم شود و از این طریق نسبت به مستعد بودن ورزشکاران تصمیم گیری شود. همچنین برخی پژوهشگران صاحبنظر در حوزه استعدادیابی ورزشی تلاش کرده اند الگوهایی مبتنی بر عوامل ذاتی و اکتسابی ارائه دهند تا از طریق آن غربالگری اولیه ای از ورزشکاران صورت گیرد تا در مراحل بعدی بتوان با اطمینان بیشتری نسبت به هدایت ورزشکاران به سمت ورزشی که احتمال موفقیت دارند، اقدام شود. معضل اساسی در استعدادیابی ورزشی کمبود روشها و الگوهایی است که پراکندگی زیادی را که بین شاخصهای موثر استعدادیابی در حوزه های آنتروپومتری، بیومکانیکی، فیزیولوژیکی، روانی و مهارتی وجود دارد، به صورت مجموعه ای از تواناییهای فردی در نظر گیرد. به عبارتی سهم همه پارامترهای اساسی و تاثیرگذار در نتیجه، به طور صحیح ملاحظه شود. طبیعی است روش یا الگویی کارامد و همه جانبه می تواند وحدت رویه ای علمی و معتبر برای شناسایی صحیح استعدادهای ورزشکاران ایجاد کند. صرفه جویی در زمان، افزایش بازدهی مربیان، افزایش کیفیت ورزشکاران و علمی شدن تمرینات پیامدهای مثبت روشها و الگوهای علمی استعدادیابی است.

مطالعات صورت گرفته در حوزه تربیت بدنی وتفریحات سالم بیانگر آن است که برنامه ها و مسابقات ورزش عمومی بصورت مسابقات و المپیاد های کشوری، اقدامی عملی، موثر، آسان ودر عین حال ارزانترین راه حل در جهت حفظ تندرستی وگسترش سلامت روحی وجسمی اقشار مختلف جامعه و بویژه کارگری می باشد. محقق بر آن است تا از طریق برگزاری المپیاد ورزشی ضمن توسعه ورزش وتربیت بدنی در بین گروه های مختلف جامعه از جمله جامعه کارگری، زمینه بروز بسیاری از ناراحتی ها ومشکلات روحی، جسمی وروانی را از بین برده واز شیوع انواع واقسام بیماریهای ناشی از زندگی ماشینی پیشگیری نماید.

نیروی انسانی به عنوان گرانبهاترین سرمایه ومحور اصلی توسعه پایدار به شمار می رود و تلاش در جهت تامین و ارتقاء سطح سلامت و بهداشت از جمله اصلی ترین وظایف کارگزاران می باشد. براساس آمار سازمان بین المللی کار سالانه 271 میلیون نفر در جهان دچار آسیب شغلی می شوند که دومیلیون نفر از این تعداد جان خود را از دست می دهند و160 میلیون نفر نیز به دلیل قرار گرفتن در معرض عوارض زیان آور شغلی دچار بیماری می شوند. از طرفی بنا به اقتضاء شرایط زندگی مدرن، امروزه حدود 45 درصد از علت های مرگ ومیر در جامعه به بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت، چاقی، پرقشارخونی و پوکی استخوان تعلق دارد ضمن اینکه هزینه های مصرف دارو ودرمان وتبعات ناشی از آن آسیب جدی برساختار معیشت خانواده ها ونهایتا دولت وارد می نماید. همچنین تعمق در پیامدهای ناشی از شیوع مصرف دخانیات، مواد مخدر و مشکلات روحی وروانی هزینه های جبران ناپذیری را برپیکره اقتصاد و تولید جامعه وارد می نماید. در این راستا نقش اثبات شده ورزش و فعالیت های تربیت بدنی به عنوان اصلی ترین ساز و کار در سوق دادن این هزینه ها به چرخه کار وتولید غیرقابل اجتناب است زیرا که انسان مهمترین سرمایه است، اگر عامل انسانی را حذف کنیم آنچه باقی می ماند عوامل وامکاناتی نظیر ساختمان، ماشین آلات، تجهیزات، مواد اولیه وغیره است که به خودی خود قابل استفاده نبوده وارزشی نخواهند داشت. انسان به اشیاء روح دمیده واز آن ها برای بهبود، ارتقاء وتکامل زندگی خود استفاده می کند نیروی انسانی بزرگ ترین وبا ارزش ترین دارایی هر سازمان، بنگاه، کارخانه وکارگاه می باشد که هرگز در ترازنامه ها وصورت های سود وزیان آن منعکس نمی شود. در حالی که سود آوری هرتشکیلات و در هر سطحی به واسطه نیروی انسانی سالم، متخصص ومتعهد محقق خواهد شد. سپس اگر عقل سالم را در بدن سالم عامل اصلی بهره وری وتوسعه بدانیم بایستی با همت وتلاش مضاعف در راه توسعه وتعمیم ورزش تلاش کنیم زیرا بدن با ورزش وبهداشت سالم می شود وسالم می ماند وعقلانیت بدن های سالم امروز ، قطار توسعه را سرعت می دهند .

هر کشوری برای دستیابی به مزایای ورزش در عرصه های داخلی و همچنین کسب سکوهای قهرمانی در عرصه های بین المللی برای سربلندی نام، آیین، مکتب و ملیت خود، به دنبال دستیابی به ورزشی برپایه علم، اصول و همچنین داشتن برنامه ریزی مدون در محدوده جغرافیایی خود است تا بتواند به طور مداوم از مزایای ورزش بهره برداری کند. پیتر دراکر معتقد است آن کس که نمیداند به کجا میرود، در آن صورت از هر مسیری که برود، به جایی نخواهد رسید؛ بنابراین اگر در برنامه هدف مشخصی وجود نداشته باشد، مقصد شناخته نخواهد شد؛ حتی اگر هدف سیستم مشخص باشد، ولی برنامه ریزی وجود نداشته باشد، باز هم مقصد حاصل نخواهد شد. برای دستیابی به موفقیت در ورزشهای رقابتی چندین عامل مهم وجود دارد که یکی از مهمترین این عوامل، استعداد ذاتی افراد است. شناسایی به هنگام افراد مستعد یا همان استعدادیابی مهمترین و موثرترین عامل موفقیت در ورزشهای رقابتی محسوب میشود. انتخاب و هدایت مناسب ورزشکار یکی از مزایای استعدادیابی است که موجب صرفه جویی های زیاد در مصرف منابع خواهد شد که این منابع شامل زمان، انرژی مربی و هزینه های انجام شده ای است که به تدریج بر میزان آن افزوده می شود و همچنین عمر، انرژی و سرمایه گذاریهای اجتماعی خود ورزشکار را دربرمیگیرد. تشخیص استعدادها، تعیین میزان آنها و شناسایی تفاوتهای فردی در استعدادهای مختلف، مهمترین کار مربیان و مشاوران است و مربیان باید قبل از آموزش از میزان استعدادهای افراد اطللاع داشته باشند. بنابراین ضرورت مطالعه تفاوتهای افراد از نظر استعداد مطرح می شود و شناسایی استعدادها همیشه موضوعی سوال برانگیز در بین مربیان و محققان ورزشی بوده است.